Albert Vataj: Paja Jovanoviç, një piktor serbo-kroat që skaliti me mjeshtërinë e ngjyrës karakteristikat e shqiptarëve

Paja Jovanoviç, një piktor serbo-kroat që skaliti me mjeshtërinë e ngjyrës karakteristikat e shqiptarëve

Nga Albert Vataj

Paja Jovanoviç ishte një piktor serb me origjinë kroate, i cili njihet më së shumti për stilin realist. Punimet e tij të para përfshijnë piktura me motive orientale, të cilat ishin mjaf të arrira nga pikëpamja artistike. Ai është konsideruar si “orientalisti” më i shquar serb.

Por për shqiptarët pikturat e Paja Jovanoviç dëshmojnë shumë më tepër se një stil i artit pamor. Pikturat e tij dëshmojnë traditat dhe folkun shqiptar të fund shek. XIX me gjithë krenarinë që e karakterizon atë. Pesonazhet e jetësuara në tablotë e tij janë të një shprehie karakteristike shqiptare, ku spikasin ashpërsia dhe krenaria, rreptësia dhe hijeshija.

Gjatë periudhës së parë të krijimtarisë së tij u shqua me tablotë ku pasqyrohet jeta piktoreske në Shqipëri. Pas vitit 1893 filloi një seri kompozimesh të konceptuara në formë dekorative. Më vonë (1906) iu kushtua kryesisht gjinisë së portretit.

Jovanoviçi ka udhëtuar disa herë në vendin tonë. Në Shkodër ka qëndruar më shumë, kryesisht për t’u njohur me kostumet kombëtare, objektet dhe orendi të larmishme dhe të pasura të popullit shqiptar. Nisur nga kjo krijimtari e popullit e nga zakonet e vendit, ai realizoi disa tablo ku pasqyroi me besnikëri tipa dhe karaktere shqiptarësh.

Gjatë qëndrimit në Shkodër u miqësua me piktorin tonë të shquar të Rilindjes Kombëtare, Kolë Idromenon. Dashuria për kulturën shqiptare dhe dëshira për t’i pasqyruar në art e lidhi ngushtë këtë miqësi artistësh të penelit.

Thuhët se në një tablo të Jovanoviçit, Idromenoja ka pikturuar një figurë malësori me veshje kombëtare. Kjo është bërë me kërkesë të Jovanoviçit, në shenjë respekti për kolegun shqiptar.

Mendohet se Jovanoviçi ka bërë 8 tablo me temë shqiptare. Më të njohurat janë: “Vallja e shpatave”, “Këngë për Skënderbeun”, “Mësimi i shpatës”, “Përgatitja e nuses shqiptare”, “Tregim nga Kosova”, “Vajza me çifteli”, “Lufta e gjelave”, por edhe tablotë e burrave, të realizuara prej tij janë jo më pak të famshme dhe jo më pak shprehëse në aspektin artistik. Besnikëria me të cilën ai ka përcjellë të gjithë komponentët e veshjes dhe tiparet fizike, të burrave, luftëtarëve dhe rojeve nën armë, tregojnë jo vetëm zbatimin me korrektësi të punës së tij si piktor realist, por edhe përcjelljen e këtyre elementeve si një memuar i një brezi, i një pasurie shpirtërore.

Veprat origjinale me temë shqiptare të Jovanoviçit ruhen në muzetë dhe galeritë e Londrës, Vjenës dhe Beogradit.