Sabile Basha & Tefik Basha: Kosova – Shtet në zemër të Ballkanit

BREDHJE NË KUJTIMET E UDHËTIMEVE: KU, KUR, KAH...

KOSOVA- SHTET NË ZEMËR TË BALLKANIT (2)

Nga Prof. Dr. Sabile Keçmezi- Basha & Prof. Dr. Tefik Basha

Kosova, që dikur njihte emrin Dardani, trualli ku historia dhe mitet gërshetohen, është një shtet i ri, por me një shpirt të lashtë. Në zemër të Siujdhesës Ballkanike, ajo shtrihet si një mozaik i gjallë, duke prekur kufijtë e Serbisë në veri dhe lindje, Maqedonisë së Veriut në juglindje, Shqipërisë në jugperëndim dhe Malit të Zi në perëndim.

Tefik Basha & Sabile Keçmezi- Basha, Gërmi, 2011

Kjo tokë, me një sipërfaqe prej 10,887 kilometrash katrorë, përmban brenda vetes një botë të tërë.

Me një popullsi prej rreth 1.6 milionë banorësh, shumica dërrmuese janë shqiptarë, bij dhe bija të kësaj toke që e duan dhe e mbrojnë si një thesar të shenjtë. Krah tyre, mnoritetet – serbët, turqit, boshnjakët, romët, ashkalinjtë, egjiptasit dhe goranët – sjellin një mozaik kulturash dhe ngjyrash që pasurojnë shpirtin e Kosovës.

Kosova është më shumë se një vend në hartë. Ajo është një këngë e gjallë që buron nga fushat, malet dhe qytetet e saj, një dëshmi e bashkëjetesës dhe historisë që flet në çdo gjuhë. Në gjirin e saj, kujtimet e së kaluarës bashkohen me shpresat e së ardhmes, ndërsa populli i saj, me rrënjë të thella dhe vizion përpara, e mban të gjallë këtë vend, si një flakë që nuk shuhet kurrë. Kosova është një poezi e shkruar në dhe, një frymë që pulson në Ballkan dhe përtej.

Me shpalljen e saj më 17 shkurt 2008, Republika e Kosovës u lind si ylli më i ri në qiellin e shteteve të botës, një simbol i shpresës dhe lirisë. Në gjirin e Ballkanit, ajo qëndron si një vatër stabiliteti, një shenjë e së ardhmes që synon anëtarësimin në NATO, Kombet e Bashkuara dhe Bashkimin Evropian, duke ecur drejt rrugës së integrimit dhe bashkëpunimit ndërkombëtar.

Kosova, kjo tokë e lashtë, është trashëgimtarja e qytetërimit iliro-dardan, një strehë për zhvillimin e gjuhës shqipe, që si një fllad i hershëm buron nga gjuha e ilirëve. Në shekullin e IV para Krishtit, themelimi i Mbretërisë Dardane shënoi fillimin e një epoke krenarie, ndërsa pasuria e saj nëntokësore u bë shtylla e ekonomive të fuqishme, nga Perandoria Romake, në atë Osmane, deri te ish-Jugosllavia.

Por, historia e saj nuk është vetëm ajo e lavdisë. Politikat antishqiptare, luftërat dhe keqadministrimi, një trashëgimi e viteve të fundit, e kanë zhytur Kosovën në varfëri, duke e renditur mes vendeve më të varfra të Evropës dhe botës. E megjithatë, kjo tokë vazhdon të qëndrojë krenare, duke gjetur forcën në ndihmën e diasporës dhe mbështetjen e Bashkimit Evropian e Shteteve të Bashkuara, si dhe në shpirtin e saj të pamposhtur.

Më 29 qershor, me nënshkrimin e anëtarësimit në Fondin Monetar Ndërkombëtar dhe Bankën Botërore, Kosova hodhi një hap drejt stabilitetit ekonomik, edhe pse përballë saj qëndron sfida e një papunësie mbi 40%. Por Kosova, si feniksi nga hiri, gjen gjithmonë fuqinë për të fluturuar, për të thurur ëndrrat e saj në qiellin e përjetësisë. Ajo është një poezi e pambaruar, një melodi që këndon për të kaluarën, për qëndresën dhe për shpresën e një të ardhmeje më të ndritur.

Kosova, dikur një thesar i mbyllur brenda kufijve të Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë, u bë i fundit që fitoi mëvetësinë nga kjo federatë e copëtuar nga dhuna dhe përgjakja. Në vitin 1990, ajo shpalli veten republikë dhe një vit më vonë shtet i pavarur, por ëndrra e saj mbeti e ngujuar nën hijen e pushtimit serb, që për dhjetë vite (1989–1999) shtrëngoi popullin e saj në pranga dhe errësirë.

Megjithatë, Kosova kurrë nuk u përkul. Qëndresa paqësore e mbarë popullit u bë një simfoni shprese, ndërsa zëri i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në vitet 1997–1999 u kthye në një jehonë që përfshiu botën. Në pranverën e vitit 1999, ndërhyrja ajrore e NATO-s theu zinxhirët e masakrës dhe barbarisë, duke çliruar zemrat dhe tokën nga një errësirë e gjatë.

Në qershor të atij viti, trupat e NATO-s hynë në Kosovë, ndërsa ushtria serbe largohej. Kosova, megjithëse ende e lënduar, nisi të ringrihej nën kujdesin e misionit të Kombeve të Bashkuara, i cili administronte këtë vend të plagosur, deri në shpalljen historike të pavarësisë më 17 shkurt 2008. Kjo datë e shënuar solli lindjen e një shteti të pavarur dhe sovran, të njohur nga 117 vende të botës, një dëshmi e rezistencës dhe guximit të saj.

Vërmica, pika më e ulët me 297 metra

Por rruga e saj mbetet ende e vështirë. Serbia ende pretendon sovranitet mbi këtë tokë, duke e quajtur atë Krahinë Autonome të Kosovës dhe Metohisë. E megjithatë, Kosova qëndron, si një feniks që ka rilindur nga hiri, një poezi e pambaruar që thur lavdinë e qëndresës dhe ëndrrën e një të ardhmeje të lirë. Ajo është një dëshmi e palëkundur e një populli që nuk dorëzohet, një dritë që ndriçon rrugën e saj drejt përjetësisë.

Kosova, kjo tokë e gdhendur nga vetë natyra, shtrihet me një reliev të butë e të larmishëm, në trajtë pellgjesh lumore që rrjedhin si damarë të gjallë në trupin e saj. Në lindje shtrihet Rrafshi i Kosovës, një hapësirë që përhapet si një qilim i artë, ndërsa në perëndim qëndron Rrafshi i Dukagjinit, ku fusha e gjelbër dhe hijeshia natyrore gërshetohen me malet që prekin qiellin.

Lartësitë e saj luajnë me ndryshimet, nga 400 deri në 700 metra mbi nivelin e detit, duke krijuar një simfoni të lartësive dhe thellësive. Pika më e ulët, Vërmica, buzë kufirit me Shqipërinë, qëndron në vetëm 297 metra, ndërsa krenaria e saj, Gjeravica, ngrihet me madhështi deri në 2.656 metra, si kurora e maleve të saj që sfidon qiellin.

E rrethuar nga vargmale që ngrihen nga 2.000 deri në 2.500 metra, Kosova mbart brenda saj jo vetëm bukuri të jashtme, por edhe thesare të nëntokës. Pasuritë e saj minerale janë si një arkë e çmuar që natyra ia ka falur bujarisht: qymyr linjit që ngroh të ardhmen, nikel e plumb që ndriçojnë industrinë, e deri te ari dhe argjendi, që flasin për një trashëgimi të artë.

Me një lartësi mesatare prej 811 metrash mbi nivelin e detit, Kosova duket sikur ngrihet në maje të zemrës së Ballkanit. Ajo është një peizazh i larmishëm, një këngë e natyrës, ku çdo mal, çdo fushë dhe çdo rezervë nëntokësore flet për potencialin e saj, për bukurinë dhe pasuritë që presin të zbulohet. Kosova është një poezi e shkruar në gur, një melodi e përjetshme në simfoninë e natyrës.

Parku Kombëtar Bjeshkët Nemuna, Rrasa e Zogut - maja e Gjeravicës, 2.656 metra

Klima e Kosovës, e formësuar nga frymëmarrja e rrymave ajrore kontinentale, pikturon stinët me ngjyra të theksuara dhe kontraste të forta. Dimrat e saj janë të ftohtë, të mbushur me reshje bore që mbulojnë tokën si një mantel i bardhë, ndërsa vjeshta dhe vera shpërthejnë me nxehtësi dhe thatësi, duke sjellë një gjallëri të qetë në natyrën e saj. Në viset e saj, ku malet ngrihen krenarë dhe fushat përqafojnë horizontin, klima mesdhetare dhe alpine gërshetohen, duke krijuar një simfoni të ndryshimeve dhe harmonisë.

Edhe pse Kosova është ndër vendet më të varfra me ujëra në Evropë, lumenjtë e saj janë si damarë të gjallë që mbartin freskinë dhe jetën në këtë truall. Drini i Bardhë, lumi më i gjatë, me 122 kilometra rrugëtim, bashkohet me Drinin e Zi në Shqipëri, dhe së bashku derdhen në Adriatik, duke lidhur Kosovën me detin dhe me përjetësinë. Sitnica që përshkon fushat, Lumbardhi i Pejës dhe i Prizrenit që këndojnë këngë të maleve, Morava e Binçës, Lepenci, Ereniku dhe Ibri janë ndër lumenjtë që gërshetojnë jetën me historinë.

Tefik Basha & Sabile Keçmezi-Basha, Restorani “Trofta”, Istog, 2022

Ndërkaq, liqenet artificiale të Gazivodës, Radoniqit, Batllavës dhe Badocit janë si pasqyrime të qeta të qiellit në tokë, depozita të çmuara uji që mbajnë gjallë frymën e Kosovës. Këto lumenj dhe liqene janë më shumë se burime natyrore – ato janë arteriet e jetës, që mbajnë gjallë kujtesën e tokës dhe premtimin për të ardhmen. Kosova është një peizazh i gjallë, ku klima dhe ujërat thurin një himn të natyrës, të bukurisë dhe të qëndrueshmërisë.

Kompleksi Memorial "Adem Jashari": Kujtesa e qëndresës dhe fryma e lirisë

Në Prekaz, mes kodrave që ruajnë jehonën e historisë, ngrihet Kompleksi Memorial “Adem Jashari,” një vend ku shpirti i lirisë dhe sakrifica përbashkohen në një himn të përjetshëm për kombin. Ky kompleks nuk është thjesht një vend përkujtimi; është një testament i qëndresës së një familjeje që u bë simbol i luftës për liri dhe dinjitet.

Kur hy në këtë hapësirë të shenjtë, ndien një peshë të ëmbël dhe të dhimbshme njëkohësisht. Në çdo gur, në çdo relikte, gjallon një histori që flet për guximin e pafund dhe dashurinë për atdheun. Prekazi nuk është vetëm vendi ku një familje dha gjithçka; është toka ku një komb kuptoi fuqinë e unitetit dhe të sakrificës.

Kompleksi memorial “Adem Jashari”

Figura e Adem Jasharit dhe familjes së tij shfaqet si një pishtar që ndriçon rrugën e brezave të ardhshëm. Kompleksi është një simbol i heroizmit dhe një dëshmi e asaj që është e shenjtë në luftën për liri. Kulla dhe rrënojat e ruajtura tregojnë historinë e një qëndrese të paepur, një betejë që përtej armëve dhe dhunës, mbajti gjallë shpirtin e një kombi.

Ky memorial, me hijeshinë e thjeshtë dhe fuqinë e tij të pashuar, është një urë mes të shkuarës dhe të ardhmes. Ai i fton vizitorët të ndalen dhe të reflektojnë mbi çmimin e lirisë dhe përgjegjësinë që ajo sjell. Çdo hap i hedhur në këtë kompleks është një homazh për ata që dhanë jetën e tyre dhe një betim për të ruajtur vlerat për të cilat ata luftuan.

Tefik Basha & Sabile Keçmezi-Basha, Brezovicë, 2006

Kompleksi Memorial “Adem Jashari” nuk është vetëm një vend; është një frymëzim, një kujtesë që liria nuk është e dhënë, por e fituar me sakrifica të pafund. Në heshtjen e tij, ai flet me zë të lartë për forcën e shpirtit njerëzor dhe për dashurinë që e bën një komb të pamposhtur. Në këtë tokë, kujtesa nuk zbehet kurrë; ajo gjallon si një flamur që valëvitet në erën e krenarisë dhe të shpresës.

Kompleksi memorial “Adem Jashari”

Kompleksi Memorial "Adem Jashari": Shpirti dhe historia e Kosovës

Nëse ke shkelur në tokën e Kosovës, këtë vend të ngarkuar me historinë e saj të dhembshme dhe sakrificën e paharruar, por nuk ke vizituar Kompleksin Memorial "Adem Jashari," më duhet të them se ende nuk e ke parë zemrën e vërtetë të këtij vendi. Nuk e ke ndjerë dridhjen e saj të thellë, atë jehonë që përhapet nga Prekazi, aty ku historia dhe liria u shkruan me gjakun dhe guximin e një familjeje të jashtëzakonshme.

Ky kompleks nuk është vetëm një vend përkujtimi; është vetë Kosova, e mishëruar në gurët dhe rrënojat që flasin për dhembjen, krenarinë dhe betejën për liri. Është një pasqyrë e shpirtit të këtij kombi, që kurrë nuk u dorëzua përballë padrejtësisë.

Kur ecën nëpër këtë hapësirë të shenjtë, ndien peshën e një historie që nuk mund të harrohet dhe fuqinë e një populli që zgjodhi të jetojë i lirë, pavarësisht çmimit. Kompleksi "Adem Jashari" është një monument i sakrificës dhe një kujtesë për ne të gjithë, se liria nuk është dhuratë, por një amanet i shenjtë që duhet ruajtur dhe nderuar.

Të vizitosh këtë kompleks është të ndjesh Kosovën në thellësinë e saj më të madhe, të përjetosh historinë që rreh në çdo zemër shqiptare dhe të kuptosh se liria që gëzojmë sot është ndërtuar mbi guximin dhe përkushtimin e atyre që dhanë gjithçka. Pa Prekazin, pa Kompleksin Memorial "Adem Jashari," Kosova është një histori e paplotë, një poezi pa vargun e saj më të rëndësishëm.

Kalaja e Prizrenit

Si një kurorë e lashtë mbi kokën e Prizrenit qëndron Kalaja, monumenti më i famshëm i trashëgimisë kulturore dhe simboli krenar i qytetit të artë. Ndërtuar mbi një kodër që përqafon qiellin, ajo ofron një pamje magjepsëse, ku gjithë Prizreni shtrihet poshtë saj si një thesar në pëllëmbën e dorës.

Një shteg i vogël nis nga zemra e qytetit, një udhë që ngjitet 15 minuta përmes kodrës, duke ndjekur gjurmët e historisë. Hap pas hapi, peizazhi shpaloset si një pikturë e gjallë, ndërsa ajri mbushet me aromën e së shkuarës dhe thirrjen e së tashmes.

Arrini te Kalaja, dhe ajo ju përqafon me madhështinë e saj. Pamjet e Prizrenit, me çatitë e kuqe dhe rrugicat e ngushta, hapen si një qilim magjik nën këmbët tuaja. Ndërtimet e reja, që shtojnë hijeshinë e këtij monumenti, flasin për përpjekjet për të ruajtur lavdinë e saj.

Kalaja e Prizrenit

Kalaja e Prizrenit nuk është thjesht një vend; ajo është një rrëfim i kohëve, një urë që lidh të kaluarën me të ardhmen, dhe një thesar që mbetet përjetësisht i dashur për të gjithë ata që e shohin dhe e përjetojnë.

Ulpiana – Qyteti Romak i Lavdisë së Lashtë

Ulpiana, qendra më e madhe antike në Kosovë

Si një margaritar i gdhendur nga duart e historisë, Ulpiana qëndron si dëshmi e kohëve të lashta, një qytet romak i themeluar në fillim të shekullit II nga perandori Trajan. Ajo është një nga kurorat më të çmuara të trashëgimisë kulturore të Kosovës, një vend ku kohët e lavdishme marrin frymë përmes gurëve dhe mureve të saj.

E shtrirë në Graçanicë, Ulpiana ngrihet si një kala e lashtë, e rrethuar me mure të fuqishme që arrijnë deri në 3 metra trashësi. Dy kulla gjysmërrethi qëndrojnë si roje të heshtura të këtij qyteti, duke ruajtur kujtimet e epokës romake. Me një sipërfaqe prej 35.5 hektarësh, ajo shfaqet si një mozaik i madhështisë dhe kulturës antike.

Arkeologët tregojnë se Ulpiana ndodhet pranë qytetit të sotëm të Lipjanit, dhe ka nga ata që supozojnë se qyteti i vjetër dhe ai i ri ndajnë jo vetëm afërsinë gjeografike, por edhe një lidhje të pashlyeshme historike. Në çdo gur dhe në çdo rrënojë të saj, Ulpiana ruan frymën e një qytetërimi që dikur lulëzonte, duke dëshmuar madhështinë e një epoke të lavdishme që nuk shuhet kurrë.

Ulpiana nuk është thjesht një rrënojë; ajo është një poezi e skalitur në dhe, një kujtim i përjetshëm i kalimit të kohës dhe një thesar që ende ndriçon shpirtin e Kosovës.

Shpella e Gadimes – Misteri i Nëntokës

Shpella e Gadimes

Në fshatin e vogël të Gadimes, në komunën e Lipjanit, shtrihet një thesar i fshehur i natyrës – Shpella e Gadimes. Një mrekulli e formuar ndër shekuj, ajo është shpella e vetme në Kosovë e hapur për vizitorët, një portë drejt botës së fshehtë të nëntokës, ku natyra ka krijuar një art të jashtëzakonshëm.

Brenda saj, një botë magjike shfaqet: kristale të ndritshme që vezullojnë si yje të ngujuar në gurë, stalaktite që tingëllojnë si harpa kur preken, dhe stalagmite që ngrihen si kulla të vogla nga dyshemeja e shpellës. Aragonitet e rrallë zbukurojnë muret shumëngjyrëshe, duke krijuar një peizazh që të lë pa frymë, ndërsa çdo hap që hidhni ju fton të zbuloni më shumë nga magjia e kësaj mrekullie natyrore.

Në zemër të shpellës gjendet Liqeni i Fortunës, një oazë i qetë dhe mistik, ku vizitorët hedhin monedha, duke shpresuar që dëshirat e tyre të bëhen realitet. Ky liqen i vogël, me reflektimet e tij të thella, është si një pasqyrë e shpirtit të kësaj shpelle të lashtë.

(vijon)