Albert Zholi: Flet Dr. Enriko Ceko: Tek ne bën karrierë njeriu pa asnjë aftësi

Kjo dukuri është rezultat i disa faktorëve, që janë të lidhur me ekonominë e vendit dhe ndikojnë shumë në ecurinë ekonomike, rritjen ekonomike dhe zhvillimin ekonomik.

Ndër këta faktorë mund të rendisim inflacionin, zhvillimin e ngadalshëm, tregun e kufizuar, konkurrencën e ulët dhe nivelin e arsimit.

Në lidhje me rritjen e çmimeve dhe inflacionin Shqipëria në 35 vitet e fundit ka përjetuar një rritje të vazhdueshme të çmimeve dhe kjo ka qenë shpesh edhe si pasojë e ndikimit të ecurisë së tregjeve ndërkombëtare dhe ndryshimit të burimeve të lëndëve të para dhe strategjike në botë, që reflektohen në ekonomitë e çdo vendi, por këtu duket fuqia ekonomike, sepse në kohë të vështira, ekonomitë e forta adaptohen dhe krijojnë më shumë mundësi për bizneset e tyre. Edhe pse paga mesatare është ende e ulët krahasuar me shumicën e vendeve të tjera evropiane, dhe më tej, përsëri çmimet e produkteve dhe shërbimeve janë rritur në vazhdimësi, duke i bërë ato më të shtrenjta për qytetarët shqiptarë dhe për një pjesë edhe më të madhe të tyre të papërballueshme. Në lidhje me zhvillimin e ngadalshëm, është tepër e dukshme se Shqipëria ka një ekonomi, që ende është duke u zhvilluar, zhvillim që pengohet nga nivele të ulëta investimesh në sektorët kyç dhe strategjikë si teknologjia, infrastruktura, arsimi, etj, që janë faktorët që nëse investohet në ta, atëherë ka shanse që të shtojmë produktivitetin dhe pastaj ky produktivitet në rritje të ndihmonte dhe kontribuonin në rritjen e të ardhurave për individin, familjen, shoqërinë dhe të ndikonte në ecurinë edhe më pozitive të biznesit dhe në rritjen ekonomike në aspektin e ekonomisë kombëtare. Në lidhje me konkurrencën e ulët, pavarësisht se tregu është i vogël dhe i kufizuar, problem mbetet konkurrenca, pasi ka edhe shumë vende të tjera në botë që janë të vogla, por i kanë të ardhurat e popullsisë shumë herë më të mëdha se në Shqipëri. Në pothuajse të tërë gamën e produkteve dhe shërbimeve, përfshirë të tëra produktet dhe shërbimet që futen në mallrat e konsumit të përgjithshëm, Shqipëria ka një treg të vogël dhe mundësi të kufizuara për konkurrencë, çka ndikon në çmimet e artikujve dhe kjo vjen jo thjesht për arsyen e masës së tregut, por për shkak të monopolizimit apo oligopolizimit të tregjeve, gjë që ndikon në çmimet e larta, të cilat kanë vazhduar të qëndrojnë të larta dhe me prirje për rritje në vazhdimësi për një kohë shumë të gjatë, edhe pse kjo nuk është ndihmuar nga prodhimi, por nga konsumi, që është ky konsum që ka qenë karakteristika kryesore e ekonomisë shqiptare që nga viti 1990, duke lënë mënjanë prodhimin, realizimin e produkteve dhe shërbimeve që janë të nevojshme dhe të domosdoshme në treg, që në fakt pothuajse të tëra importohen. Në lidhje me arsimin mund të them se aftësitë me njohuritë dhe kompetencat që [përcjell shkolla shqiptare te nxënësit në të tëra nivelet e saj le shumë për të dëshiruar dhe kjo, sepse në përgjithësi vlera e punonjësit të arsimit është përtokë dhe kjo si rezultat i politikave të gabuara ndaj dijes dhe njohurive dhe për shkak të ngritjes në piedestal të tipave VIP që i bëjnë paratë me mënyra nga më të ndryshmet, por jo bazuar në aftësi, njohuri dhe kompetenca. Si pasojë, modeli i njeriut të punës, që ecën përpara dhe konkurron në një treg së bashku me të tjerët, ka rënë duke i lënë vendin modelit të njeriut që pa asnjë aftësi, njohuri dhe kompetencë bën përpara duke shfrytëzuar njohjet personale e familjare, mitmarrjen dhe gjëra të tjera trupore.

2. Pse shkolla shqiptare doli me rezultatet më të ulëta në testin PISA? Cilat janë arsyet dhe kush ndikon? Po shteti a  është fajtor në këtë situatë alarmante?

Testi Pisa (Programi i Vlerësimit të Nxënësve nën 15 vjeç) mat arritjet e nxënësve në fusha të ndryshme si matematikë, shkencë dhe lexueshmëri. Disa nga arsyet për rezultatet më të ulëta të shkollës shqiptare mund të përfshijnë:

Mungesa e investimeve në arsim.

Mungesa e trajnimit të mësuesve.

Mungesa e kushteve për mësim të personalizuar.

Pabarazia sociale dhe ekonomike.

Në lidhje me mungesën e investimeve në arsim duhet thënë se sistemi arsimor shqiptar ka përballuar sfida të mëdha lidhur me buxhetin e ulët dhe infrastrukturën e mangët. Shumë shkolla nuk kanë mjetet e nevojshme për të ofruar një mësim cilësor dhe për të siguruar kushte të mira për nxënësit dhe mësuesit.Në lidhje me mungesën e trajnimit të mësuesve duhet thënë se mësuesit janë një komponent kyç i suksesit të sistemit arsimor. Në shumë raste, ata nuk kanë mundësi të marrin trajnim të vazhdueshëm apo mundësi për të përmirësuar aftësitë e tyre didaktike dhe metodologjike, duke ndikuar kështu në cilësinë e mësimit dhe rezultatet e nxënësve. Në lidhje me mungesën e kushteve për mësim të personalizuar duhet thënë se shumë herë, mësimi nuk mund të adaptohet për nevojat e individëve, dhe nxënësit që kanë vështirësi në të mësuarit nuk marrin mbështetje të mjaftueshme. Kjo shkakton një hendek në rezultatet mes atyre që e kuptojnë materialin dhe atyre që kanë vështirësi. Në lidhje me pabarazinë sociale dhe ekonomike mund të thuhet se nxënësit nga familje me kushte më të vështira ekonomike mund të kenë mundësi më të kufizuara për të marrë një arsim cilësor, çka reflektohet në performancat e tyre në testet ndërkombëtare si PISA. Në përgjithësi, këto janë disa nga arsyet kryesore që ndihmojnë për të shpjeguar situatën e Shqipërisë sa i përket varfërisë dhe arsimimit. Por ajo që është më e rëndësishme është fakti se pikërisht, lidhja midis rezultateve të dobëta në testin PISA dhe varfërisë ekonomike është shumë e ngushtë dhe ka ndikime të drejtpërdrejta në zhvillimin e një vendi. Ja si mund të lidhen këto dy aspekte: Mungesa e investimeve në arsim dhe zhvillimi ekonomik ka një ndikim të drejtpërdrejtë në zhvillimin ekonomik afatgjatë. Nxënësit, që dalin nga shkollat me rezultate të ulëta, siç tregon testi PISA, kanë më pak mundësi për të zhvilluar aftësitë e nevojshme për të konkurruar në tregun e punës global. Pavarësisht se Shqipëria ka përjetuar një rritje të çmimeve dhe inflacionit, kjo ndodhi pa një zhvillim të mjaftueshëm të aftësive profesionale dhe teknologjike të fuqisë punëtore. Për shembull, një nxënës që nuk merr një arsim të mirë në matematikë, shkencë, ose lexueshmëri ka më pak mundësi të gjejë një punë të mirëpaguar në sektorët e teknologjisë, apo industrive që kërkojnë aftësi të larta. Kjo do të thotë që fuqia punëtore mbetet e mangët dhe e varfër, duke e bllokuar zhvillimin e ekonomisë. Përgjegjësia e arsimit për pabarazinë ekonomike është gjithashtu e rëndësishme. Kur shkollat nuk mund të ofrojnë mundësi të barabarta për të gjithë nxënësit, kjo krijon një hendek të thellë mes grupeve të ndryshme sociale dhe ekonomike. Nxënësit nga familjet e varfra, që janë më të prirur të kenë rezultate të dobëta, nuk mund të përfitojnë nga mundësitë e avancuara që do t'i mundësonin të ngrihen ekonomikisht. Kjo ka efekt në rritjen e pabarazisë dhe mban nivelin e varfërisë të lartë, pasi ata që nuk mund të zhvillojnë aftësi profesionale nuk mund të kontribuojnë në rritjen e ekonomisë. Një tjetër efekt i lidhur me rezultatet e ulëta në testin PISA është mungesa e zhvillimit të "burimeve njerëzore". Një arsim i dobët e bën të vështirë për një komb të zhvillojë industri inovative, të përparojë në teknologji apo të përballojë konkurrencën globale. Shqipëria, për shembull, mund të ketë një numër të vogël të profesionistëve të specializuar, që mund të krijojnë mundësi të reja punësimi dhe të tërheqin investime të huaja. Ky fenomen bllokon rritjen e qëndrueshme ekonomike dhe ruan statusin e një vendi me të ardhura të ulëta dhe çmime të larta. Cikli i varfërisë dhe pamundësisë për edukim të përshtatshëm çon në një cikël vicioz varfërie, dhe ky cikël më pas ndikon në cilësinë e arsimit për brezat e ardhshëm dhe në ekonominë e tyre individuale dhe familjare. Kjo më pas reflektohet në shoqëri. Fëmijët që rriten në kushte të varfra kanë më pak mundësi për të marrë një arsim të mirë, që do të thotë se ato do të kenë më pak mundësi për të gjetur punë të mirëpaguajtur dhe do të kontribuojnë më pak në rritjen e ekonomisë. Ky cikël vazhdon dhe thellohet përmes brezave, duke e bllokuar zhvillimin ekonomik. Kur arsimi është i dobët, mungon aftësia e fuqisë punëtore për të mbajtur një punë që kërkon aftësi të avancuara. Kjo do të thotë se vendi mund të mbetet i varur nga sektori i shërbimeve me vlerë të ulët ose nga punët manuale, të cilat shpesh paguhen më pak dhe kanë më pak mundësi për zhvillim. Shqipëria, për shembull, ka një numër të madh të rinjve që emigrojnë për të kërkuar mundësi më të mira pune, pasi nuk mund të gjejnë mundësi të mjaftueshme në vendin e tyre për shkak të niveleve të ulëta të arsimimit.Në këtë mënyrë, dështimi në testin PISA ndikon drejtpërdrejt në varfërinë e vendit, pasi një arsim i dobët nuk mund të krijojë një fuqizim të individëve dhe grupeve shoqërore. Kjo i bllokon mundësitë për zhvillimin ekonomik dhe i mban çmimet e larta, ndërkohë që niveli i të ardhurave mbetet i ulët. Zgjidhja e këtyre problemeve kërkon një reformë të thellë në arsim, me investime në cilësi dhe mundësi të barabarta për të gjithë.