Mehmet Kraja: Përvjetori i Bajronit

PËRVJETORI I BAJRONIT

(Fjalë e mbajtur në çelje të konferencës shkencore të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë në 200-vjetorin e Bajronit)

Nga Mehmet Kraja - Kryetar i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës

Kur isha nxënës gjimnazi në Ulqin, në vitet ’60, në bibliotekën e vjetër të qytetit pata gjetur tre libra që do t’i mbaj mend për një kohë të gjatë, të botuar në Prishtinë, por që ishin ribotime të botimeve të hershme të Tiranës: “Eugjen Onjeginin” e Pushkinit, përkthyer nga Lasgush Poradeci, librin e parë të “Faustit” të Getës, përkthyer nga Skënder Luarasi dhe “Çajld Haroldi” ose “Shtegtimet e Çajld Haroldit” të Bajronit, përkthyer po ashtu nga Skënder Luarasi.

Nuk jam i sigurt të pohoj se çfarë ndikimi mund të kenë pasur tek unë këto tri kryevepra të letërsisë së romantizmit europian, por kam bindjen se mbresat duhet të kenë qenë të fuqishme, përderisa mbaj mend edhe sot e kësaj dite kopertinat e këtyre tre librave: i pari me një gravurë të Pushkinit në kopertinë, i dyti me një portret të vogël të Gëtes, kurse i treti nuk kishte fare kopertinë, mbase për shkak të vjetërsisë dhe vendosjes së papërshtatshme në një bibliotekë që i pikte pullazi.

Kam lexuar më vonë edhe botime dhe përkthime të tjera të këtyre veprave të famshme, por, dua të jem i sinqertë: nuk kam arritur të lexoj më shumë se 5-6 faqet e fillimit, jo pse ripërkthimi nuk ia vlente, po për arsyen e thjeshtë se këto ripërkthime më dukej një “pabesi” jo ndaj origjinalit, por ndaj mbamendjes dhe kujtesës sime, e cila tashmë i kishte memorizuar këto vepra vetëm në variantin e lexuar në atë kohë të hershme.

Nga të tri poemat, lexim më të mbreslënës më fali atëbotë “Eugjen Onjegini”, as sot e kësaj ditë nuk e kam shumë të qartë pse, për shkak të Lasgushit apo për shkak të “lehtësisë” së shkrimit të këtij romani në vargje. Por më duhet ta them menjëherë se me lexime të përsëritura i kam “kurorëzuar” “Çajld Haroldin” dhe “Faustin. Te “Fausti” më ka impresionuar pa dyshim figura Mefistofelit dhe jam përpjekur të depërtoj, për aq sa kam ditur atëbotë, në thellësinë e errët të mendimit të kryedjallit, në një kohë që për “Çajld Haroldin” më nxiste një tjetër joshje, që ta lexoja dhe rilexoja deri në shterim: Kënga e dytë e poemës që përshkruante shqiptarët.

Rrallë mund të gjendet një përshkrim kaq dashamirës dhe kaq mbresëlënës për shqiptarët, siç është ky i Bajronit dhe kam një bindje se në historinë e marrëdhënieve ndërmjet dy kombeve (Britani-Shqipëri) është vënë në themel, para më shumë se dy shekujsh, një gur që shkëlqen fort dhe mbase për këtë arsye këto marrëdhënie kanë qenë gjithmonë nga më të mirat mes dy popujve të Europës.

Strofa 38 e këngës së dytë të “Çajld Haroldit” nis e flet për Shqipërinë, me një pathos të jashtëzakonshëm:

O Shqipëri, ku lindi Iskanderi –

Këngë e rinis’, fanar i të urtëve...

Dhe pastaj:

Shqipëri, lejom t’i kthej syt’ e mi

Mbi ty o nënë e rreptë burrash t’ egër!

Tani vetëm mund ta marrim me mend se me çfarë entuziazmi duhet të jetë lexuar “Çajld Haroldi” nga rilindësit tanë, ndërkohë që do të jetë Konica i gjithmonshëm ai që i pari do t’i bëjë jehonë kësaj vepre dhe udhëtimit të Bajronit në Shqipëri, duke botuar në numrin e parë të “Albanias” një artikull frëngjisht dhe dy këngë shqip të mbledhura nga Bajroni.

Në fund dua të them se ky përvjetor besoj të jetë një homazh për këtë figurë të jashtëzakonshme të letërsisë botërore dhe po ashtu homazh për përkthyesin Skënder Luarasin, të cilit i takon merita kryesore që Bajronit i dha një vend kaq të rëndësishëm në letërsinë shqipe, si të ishte pjesë e saj.

Lord Byron-i me veshje shqiptare, nga Thomas Phillips, 1813