Mendime
Skender Jashari: Pushtimi prej Perandorisë Arabe të territorit Izraelit të Palestinës
E merkure, 31.01.2024, 07:54 PM
Pushtimi prej Perandorisë Arabe të territorit Izraelit të Palestinës
Nga
Skender Jashari
Orekset e Muhamedit për pushtim të territoreve të huaja,
pranohen dhe argumentohen edhe me hadithe të muslimanëve suni. Muhamedi kishte
parathënë për pushtimin e Jerusalemit në disa hadithe (Sunan ibn Majah 4042 dhe
Sahih al-Bukhari 3176), sipas muslimanëve suni nga burime të ndryshme. Muhamedi
në vitin 632, pas pelegrinazhit në Mekë, kishte caktuar Usama ibn Zayd si
komandant të forcave të tij, për të kryer invasion në regjionin e Balqa-s në
Perandorinë Bizantine, si hakmarrje ndaj humbjes në betejën Mu’tah, e njohur si
Ekspedita e Usama bin Zayd.[1] Ekspedita e kryer në
maj/qershor 632, ishte rasti i parë që ishte i suksesshëm kundër territorit të
perandorisë Bizantine.[2]
Edhe para vdekjes së Muhamedit më 8 qershor vitin 632,[3] në drejtim të
kufijve jugor, filluan pushtimet e muslimanëve arab, kurse pushtimet më të mëdha
filluan në vitin 634, në kohën e kalifit Rashidun Ebu Bekrit dhe Umar ibn
Khattab-it me liderin ushtarak Khalid ibn al-Walidi-in.[4] Me konsolidimin e
hegjemonisë islamike mbi Arabinë dhe fiseve nomade arabe në luftërat e Ridës në
vitet 632-633, kalifi i muslimanëve Ebu Bekri, i orientoi gjitha energjitë në
drejtim të pushtimit të Sirisë.[5]
Ebu Bekri kishte ndarë ushtrinë e tij në 4 grupe, nga Medina
në vitin 633,[6] secilit grup i ishte
caktuar zona për pushtim, Amr kishte Palestinën, Yazid kishte Balqa(
Transjordaninë qendrore), Shurahbil kishte Transjordaninë jugore dhe Abu Ubayda
kishte vendet e Gasanidëve në Lartësinë e Golanit.[7] Të gjitha këto grupe
të ushtrisë arabe, u ndeshën në beteja të vogla, në rrethinat e Sirisë jugore,[8] e qëllimi kryesor i
tyre ishte pushtimi i arabëve nomad në Sirinë jugore.[9]
Shumica e historianëve pajtohen që komandanti i Kurejshve
Amr ibn al-As, ishte dërguar nga kalifi Ebu Bekër, në drejtim të Palestinës që
ta pushtonte,[10] në vitin 633,[11] kurse në shkurt të
vitit 634, i kërkoi që të pushtohej Siria.[12] Në vitin 634, Ebu
Bekri vdiq, e që atë e zëvendësoi Omeri, i cili vazhdoi ekspansionin në drejtim
të Sirisë.[13] Perandori Bizantin
Heraclius, i’u kundërpërgjigj, por që përfundimisht u mposht në betejat në
Ajnadayn në Palestinë dhe Fahl dhe Yarmouk në Transjordani, të ndodhura në
vitet 634-636, gjë që më nuk pati rezistencë të organizuar të Perandorisë
Bizantine.[14]
E tërë Palestina mbeti e hapur për pushtimet muslimane
arabe, derisa shumica e popullatës u shpërngul për në qytete me mure të
rrethuara.[15] Pas fitores në
Ajnadayn, ushtria arabe u nda në disa pjesë,[16] e që Amr ibn al-As
me ushtrinë e tij pushtoi Nablus( Neapolis), Sabastiya( Sebastia), al-Ludd(
Diospolis), Yibnia, Amwas( Emaus ose Nicopolis) dhe Bayt Jibrin(
Eleutheropolis) si dhe qytetin bregdetar Yafa(Jaffa).[17] Shumica e këtyre lokaliteteve u dorëzuan pas ikjes së
forcave bizantine.[18] Sërish ushtritë muslimane arabe u bashkuan në rastin e
Betejës në Fahl( afër Pella-s, në Jordanin modern), 6 muaj pas betejës së
Ajnadayn,[19] gjegjësisht ndodhi më 23 janar 635.[20] Kjo betejë ishte sinjifikante për faktin që dëboi
garnizonin e fundit të perandorisë bizantine nga Palestina.[21]
Ushtria muslimane, nga viti 637, filloi të pushtonte
krahinat e Sirisë veriore, derisa qytetet i pushtonte një nga një. Në
qershor/korrik 637 ose 638 kalifati Rashidun pushtoi Gazën, Ashkelonin e në
fund arritën një armëpushim me Perandorinë Bizantine.[22] Kurse Amr ibn al-As,
rrethoi Jerusalemin, duke e mbajtur në rrethim deri në ardhjen e kalifit Omer,
tek i cili liderët e Jerusalemit u dorëzuan në vitin 637.[23] Me rastin e
rrethimit të Jerusalemit, ushtritë muslimane nuk sulmuan parreshtur, por mbajtën
rrethimin derisa të dorëzoheshin për mungesë të furnizimeve,[24] pra ishte betejë e
papërgjakshme.[25] Pas rrethimit të
qytetit për 4 muaj, Sophronius-i ofroi dorëzimin e qytetit dhe pagimin e
xhizjes, me kusht që kalifi të vinte të pranonte dorëzimin personalisht.[26] Në fillim të prillit
637, kalifi Omer arriti në Palestinë së pari në Jabiya,[27] e që varësisht nga
burimet Jerusalemi iu dorëzu kalifit më 637 ose 638,[28] pasiqë për sa i përket
datës së dorëzimit të Jerusalemit ka debate, por që përmenden vitet 636, 637,
638, por burimet dytësore më shumë priren të japin vitin 638.[29] Qytetet bregdetare
si Gaza, Ascalon dhe Caesarea, nuk u pushtuan edhe më tej, derisa Alqama ibn
Mujazziz ishte dërguar në Gazë kundër forcave Bizantine.[30] Me instruksionet e
kalifit, Yazid ibn Abi Sufyani kishte marshuar kundër Caesareas duke e
rrethuar. Caesarea ishte rrethuar për periudhë të gjatë në vitet 639, 640 ose
641,[31] e më pas kishte
pushtuar Ascalon, për të kompletuar pushtimin e Palestinës,[32] që shumica e
burimeve theksojnë që është pushtuar nga Amr ibn al-As.[33] Mirëpo disa burime thonë që më 640 kalifati
Rashidun pushtoi Cezaren.[34]
Me ardhjen e pushtimit të muslimanëve arab, organizimi administrativ
ekzistues të distriktit Bizantin të Palestinës Prima, mbeti i njejtë,[35] e që Bilad al-Sham përbëhej
nga hapësira e Sirisë së Madhe, që shtrihet në territoret e Sirisë, Libanit,
Jordanit, Izraelit dhe Palestinës, si dhe në regjionet e Turqisë moderne, në
regjionin Hataj, Gaziantep dhe Diarbakir.[36] Bilad al-Sham, në
fillim mes viteve 637 dhe 640 nga kalifi Omeri, u nda në katër distrikte
ushtarake-Jund, e ato ishin: Filastin, al-Urdunn, Dimashq dhe Hims,[37] derisa më pas u nda
edhe Jund-i i Qinnasrin, nga Hims në kohën e kalifit Mu’awiya I ose Yazidit I.[38]
Jund Filastin, ishte distrikti ushtarak i Palestinës që
shtrihej nga Aqba, që ishte qyteti bregdetar në Detin e Kuq në Jordani dhe
al-‘Arish, që ishte qyteti më i madh në Sinai, që qeverisej nga Egjipti deri në
Galilenë e ultë në veri,[39] e që përfshinte pjesën
më të madhe të territorit të provincave bizantine të Palestina Prima dhe
Palestina Tertia.[40] Gjatë sundimit
Tulunid, kjo provincë u zgjeru në drejtim të jugut dhe lindjes në kurriz të Jundit
Dimashq, e që përfshiu territoret e Jordanit jugor të sotëm dhe pjesën veriperëndimore
të Arabisë Saudite.[41] Jund-i Filastin( Palestina) më së shumti u
zgjeru nga Rafah në jug deri në fshatin Lajjun në veri, nga bregdeti mesdhetar
deri në lindje dhe juglindje të lumit Jordan, përfshirë edhe malin Edom dhe
qytetin Zoar( Sughar) në juglindje të Detit të Vdekur, derisa Galileja nuk përfshihej
në këtë Jund, por përfshihej në Jund-in Urdunn në veri.[42] Pra përfshinte
regjionet e Samarisë, Judesë dhe fushat fqinje bregdetare nga Mali Karmel në
veri deri në Gaza në jug.[43] Qytetet kryesore të
Palestinës, gjatë kalifit Rashidun, sipas historianit arab al-Baladhuri, ishin
nga jugu në veri: Rafah, Gaza, Bayt Jibrin, Yibna, Amwas, Lydda, Jaffa, Nablus,
Sebastia dhe Caesarea.[44] Nën sundimin
bizantin qyteti kryesor ishte Caesarea, kurse nën pushtimin musliman arab,
ishte Amwas( Emausi), i cili fillimisht ishte edhe si kamp dhe vend i
fortifikuar, e që u braktis deri me rastin e murtajës së Amwas-it, në vitin
639, e që rreth vitit 640, Lud dhe/ose
Jerusalemi u bënë kryeqytet politik dhe fetar i Palestinës.[45] Pas kalifit Sulayman
ibn Abd al-Malik, formoi qytetin Ramla(Ramallah), e caktoi atë si kryeqytet dhe
i zhvendosi qytetarët nga Lud-i, e që gjatë shekullit IX gjatë sundimit të
sundimtarëve Abasid, Jund Filastin u cilësu si më i zhvilluari që kishte së
paku 20 xhami.[46] Por edhe pas
pushtimit Fatimid të distriktit nga Abasidët, Jerusalemi u bë kryeqytet, kurse
qytetet kryesore ishin Ascalon, Ramla, Gaza, Arsuf, Caesarea, Jaffa, Jericho,
Nablus, Bayt Jibrin dhe Amman.[47]
Jund-i i Filistinës ekzistoi deri në pushtimin Selxhuk dhe
Kryqëzatat e shekullit XI.
Më: 31.01.2024
Skender Jashari i
burgosur politik nga EULEX, për rastet
e sulmeve kundër policisë dhe xhandarmërisë së Serbisë në
Dobrosin komuna e Bujanocit. Ky shkrim është pjesë e
marrur nga punimi i bërë gjatë
qëndrimit në burgimin politik!
Master drejtimi juridiko-penal dhe studime joformale
ushtarake.
[1] A Restatement of the
History of Islam & Muslims, Sayed Ali Asgher Razwy, faqe 283.
[2] Atlas of the
Prophet's biography: places, nations, landmarks, Shawqi Abu Khalil, Dar-us-Salam,
2004, faqe 249.
[3] Encyclopædia
Britannica, A New Survey of Universal Knowledge, Volume 1, 1967, faqe 51; The
Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought,Gerhard Bowering, Patricia
Crone, 2013, faqe 14; Islam in the World Today, A Handbook of Politics,
Religion, Culture, and Society, Werner Ende, Udo Steinbach, 2010, faqe 11.
[4] Syria, Lebanon, and
Jordan, Laura S. Etheredge, 2011, faqe 50.
[5] The Early Islamic
Conquests, Fred M. Donner, Princeton: Princeton University Press, 1981, faqe
86, 89-90.
[6] Po aty, faqe 112,
114.
[7] Po aty, faqe 115-116.
[8] Po aty, faqe 111.
[9] Po aty, faqe 117.
[10] The Early Islamic
Conquests, Fred M. Donner, Princeton: Princeton University Press, 1981, faqe
115; "?Amr b. al-??? al-Sahm?”, A. J. Wensinck,(1960). The Encyclopaedia
of Islam, H. A. R. Gibb, J. H. Kramers, E. Lévi-Provençal, J. Schacht, B.
Lewis, Ch. Pellat, New Edition, Volume I: A–B, Leiden: E. J. Brill, faqe 451.
[11] "?Amr
b. al-??? al-Sahm?”, A. J. Wensinck,(1960). The Encyclopaedia of Islam, H. A.
R. Gibb, J. H. Kramers, E. Lévi-Provençal, J. Schacht, B. Lewis, Ch. Pellat,
New Edition, Volume I: A–B, Leiden: E. J. Brill, faqe 451.
[12] The Grand Strategy of
the Byzantine Empire, Edward N. Luttwak, Harvard University Press, 2009, faqe
199.
[13] A History of the
Crusades: The First Crusade (second ed.), Steven Runciman, Penguin Books:
London, 1987, faqe 15.
[14] The Early Islamic
Conquests, Fred M. Donner, Princeton: Princeton University Press, 1981, faqe 112.
[15] Byzantium and the
early Islamic conquests, Walter Emil Kaegi, Cambridge: Cambridge University
Press, 1995, faqe 100-101.
[16]
"Ad?j?n?dayn". The Encyclopaedia of Islam, H. A. R. Gibb, J. H.
Kramers, E. Lévi-Provençal, J. Schacht, B. Lewis, Ch. Pellat, New Edition,
Volume I: A–B, Leiden: E. J. Brill,1986, faqe 208.
[17] "Filas??n — I.
Palestine under Islamic Rule" D. Sourdel, 1965. In: The Encyclopaedia of
Islam, B. Lewis, Ch. & Schacht, J. Pellat, New Edition, Volume II: C–G,
Leiden: E. J. Brill, faqe 910–911.
[18] The Early Islamic
Conquests, Fred McGraw Donner, Princeton University Press, 1981, faqe 153.
[19] "Ad?j?n?dayn".
The Encyclopaedia of Islam, H. A. R. Gibb, J. H. Kramers, E. Lévi-Provençal, J.
Schacht, B. Lewis, Ch. Pellat, New Edition, Volume I: A–B, Leiden: E. J.
Brill,1986, faqe 208.
[20] The History of the
Kurdish People, Hamma Mirwaisi, 2019, faqe 485.
[21] The Sword of Allah:
Khalid bin al-Waleed – His Life and Campaigns, A. I. Akram, third edition, 2004,
faqe 246.
[22] Byzantium and the
early Islamic conquests, Walter E. Kaegi, Cambridge, UK: Cambridge University
Press, 1992, faqe 146.
[23] "Filas??n — I.
Palestine under Islamic Rule" D. Sourdel, 1965. In: The Encyclopaedia of
Islam, B.Lewis, Ch. & Schacht, J. Pellat, New Edition, Volume II: C–G,
Leiden: E. J. Brill, faqe 911.
[24] The History of the
Decline and Fall of the Roman Empire, Volume 6. Edward Gibbon, J. D. Morris
Publishers, 1862, faqe 621.
[25] The Sword of Allah:
Khalid bin al-Waleed – His Life and Campaigns, Agha Ibrahim Akram, United
Kingdom: Oxford University Press, 2004, faqe 432.
[26] City of Stone: The
Hidden History of Jerusalem, Meron Benvenisti, Berkeley and Los Angeles,
California: University of California Press, 1998, faqe 14.
[27] A History of
Palestine, 634-1099, Moshe Gil, Cambridge University Press, 1997, faqe 52.
[28] Po aty, faqe 54.
[29] A History of
Palestine, 634-1099, Moshe Gil, Cambridge University Press, 1997, faqe 51; City
of Stone: The Hidden History of Jerusalem, Meron Benvenisti, University of
California Press,1996, faqe 5; Byzantium in the Seventh Century: The
Transformation of a Culture, J. F. Haldon, Cambridge University Press, 1990,
faqe 301; The Holy City: Jerusalem in the Theology of the Old Testament, Leslie
J. Hoppe, Collegeville, Minnesota: The Liturgical Press, 2000, faqe 15; A
History of the Crusades - Volume 1: The First Crusade and the Foundation of the
Kingdom of Jerusalem. Steven Runciman, United Kingdom: Cambridge University
Press, (1987) [1951], faqe 2.
[30] The Early Islamic
Conquests, Fred M. Donner, Princeton: Princeton University Press, 1981, faqe
139, 152-153.
[31] Po aty, faqe 153.
[32] "Filas??n — I.
Palestine under Islamic Rule" D. Sourdel, 1965. In: The Encyclopaedia of
Islam, B.Lewis, Ch. & Schacht, J. Pellat, New Edition, Volume II: C–G,
Leiden: E. J. Brill, faqe 911.
[33] "?Amr b. al-???
al-Sahm?”, A. J. Wensinck,(1960). The Encyclopaedia of Islam, H. A. R. Gibb, J.
H. Kramers, E. Lévi-Provençal, J. Schacht, B. Lewis, Ch. Pellat, New Edition,
Volume I: A–B, Leiden: E. J. Brill, faqe 451.
[34] Matthew and His
World: The Gospel of the Open Jewish Christians : Studies in Biblical Theology,
Benedict Viviano, Vandenhoeck & Ruprecht, 2007, faqe 17.
[35] "Filas??n — I.
Palestine under Islamic Rule" D. Sourdel, 1965. In: The Encyclopaedia of
Islam, B.Lewis, Ch. & Schacht, J. Pellat, New Edition, Volume II: C–G,
Leiden: E. J. Brill, faqe 911.
[36] "Al-Sh?m",
C. E.
Bosworth, (1997). The Encyclopaedia of Islam, Editors: C.E. Bosworth,
E. van Donzel, W.P. Heinrichs, G. Lecomte,
New
Edition, Volume IX: San–Sze. Leiden: E. J. Brill, faqe 261.
[37] Arabia e Palaestina
dall'impero al califfato, Barbara Bianchi, 2007, faqe 23; Muqarnas - An Annual
on the Visual Culture of the Islamic World, Gülru Necipoglu, Volume 13, 1996,
faqe 43; "The Construction of an Islamic City in Palestine. The Case of
Umayyad al-Ramla", Nimrod Luz, Journal of the Royal Asiatic Society, 1997,
7 (1), faqe 27.
[38] "Mu??wiya I b.
Ab? Sufy?n", M. Hinds, (1993), The Encyclopaedia of Islam, C. E. Bosworth,
E. van Donzel,
W. P. Heinrichs, Ch. Pellat, New Edition, Volume VII: Mif–Naz.
Leiden: E. J. Brill, faqe 264; The Armies of the Caliphs: Military and Society
in the Early Islamic State, Hugh Kennedy, London and New York: Routledge, 2001,
faqe 31.
[39] Palestine: A Four
Thousand Year History, Nur Masalha, Bloomsbury Academic, 2018, faqe 158-159.
[40] Po aty, faqe 160.
[41] Po aty, faqe 169.
[42] Palestine Under the
Moslems: A Description of Syria and the Holy Land from A.D. 650 to 1500 G. Le
Strange, London: Committee of the Palestine Exploration Fund, 1890, faqe 25–30.
[43] "Filas??n — I.
Palestine under Islamic Rule", The Encyclopaedia of Islam, D. Sourdel, B.
Lewis, Ch Pellat, J. Schacht, New Edition, Volume II: C–G, Leiden: E. J. Brill,
1965, faqe 910.
[44] Palestine Under the
Moslems: A Description of Syria and the Holy Land from A.D. 650 to 1500 G. Le
Strange, London: Committee of the Palestine Exploration Fund, 1890, faqe 25–30.
[45] "The
Construction of an Islamic City in Palestine. The Case of Umayyad
al-Ramla" Nimrod Luz, Journal of the Royal Asiatic Society, 1997, 7 (1),
faqe 30.
[46] Palestine Under the
Moslems: A Description of Syria and the Holy Land from A.D. 650 to 1500 G. Le
Strange, London: Committee of the Palestine Exploration Fund, 1890, faqe 25–30.
[47] Po aty.