Mendime
Mira Meksi: Përse na duhet simboli Skënderbe?
E shtune, 22.11.2008, 01:17 PM
Përse na duhet simboli Skënderbe?
Përpjekja e mbrapshtë dhe tinzare për ta kthyer në “përrallë me mbret” simbolin e identitetit kombëtar.
Nga Mira Meksi
Një proces që po tenton të asgjësojë brenda njeriut ndjenjën e përkatësisë së tij burimore ka nisur; është një proces i udhëhequr nga spekulantë të gjithfarëllojtë që po përpiqet të zhdukë gjithçka që shfaqet e “e shenjtë dhe e shtrenjtë” në jetën e tij, një proces i drejtuar, për së pari, kundër simbolit, një proces nihilizues, i shfaqur si një projekt çnjerëzor që po mëton “fshirjen e tërë ndryshimeve historike dhe natyrore që ekzistojnë mes njerëzve, vetë asgjësimin e njësive kombëtare të vështruara në mëvetësinë e tyre.”
Shprehje e këtij procesi makabër është edhe monografia e Oliver Jens-Schmitt-it Skënderbeu dhe, sidomos, madje, në mënyrë shumë më të spikatur, trumbetimet zëlarta dhe apatride të përkthyesit dhe botuesit të saj në shqip.
Hedhja në treg e kësaj monografie krijoi një varg debatesh, reagimesh dhe qëndrimesh pro et contra. Porse në këto rreshta nuk dua të ndalem thjesht në një qëndrim pro et contra; një qëndrim të tillë e gjykoj të mangët dhe pjesërisht të përligjshëm, i njëjtë me veprimet e një mjeku që ndalet të zhdukë simptomat e jashtme të një patologjie, duke e anashkaluar paq vetë patologjinë, burimin dhe shkaqet që sollën shfaqjen e saj. Ajo çka do të mëtoja këtu, është qasja për të përvijuar shkaqet dhe burimin e qëndrimeve pro et contra.
Sikundërse e kemi vënë re edhe më parë, edhe në debatet dhe polemikat që shoqëruan daljen e monografisë së Oliver Jens-Schmitt-it hasemi me një paqartësi të skajshme dhe me një kokolepsje të një vargu konceptesh, çka ndikon jo pak edhe në qëndrimin e fundmë, në pro et contra ndaj pamësisë interpretative që ofron ky libër. Personalisht, mendoj se kjo është edhe vatra kryesore nga ku burojnë edhe problemet dhe pasaktësitë që shfaqin pikëpamjet dhe qëndrimet pro et contra të deritanishme, të paktën kjo nëse kapemi pas terminologjisë së përdorur; prej këndejmi lipset lexuar edhe vetë monografia, kujtojmë, si dhe shpjeguar dhe argumentuar edhe vetë qëndrimet pro et contra.
Pasaktësia e koncepteve vërehet më së pari te deklaratat që lëshon sa poshtë lart qesim vetë përkthyesi, i cili ka marrë përsipër detyrën e avokatit mbrojtës të monografisë që ka sjellë në shqip, pavarësisht kulturës tejet të mangët profesionale që shpalos. Porse këtë detyrë e bën si botues, me interes të drejtëpërdrejtë, dhe shumë më të lartë, në shitjet e librit. Më së pari fare, përkthyesi i monografisë ngarend që të na mbushë mendjen se monografia e sjellë në shqip prej tij është historia e vërtetë, “shkencore”, mbi Skënderbeun dhe, si e këtillë, hedh poshtë si të pavërtetë “mitologjinë skënderbejane”, e sajuar gjatë viteve të Rimëkëmbjes Kombëtare (ndonëse librat mbi Skënderbeun janë shumë më të hershëm).
Nga mënyra se si është formuluar deklarata në fjalë, kuptojmë, më së pari, kundërvënien (“dikotomi”, i kujtojmë përkthyesit, është përdorur gabim) që përkthyesi vendos mes “të vërtetës shkencore” dhe “të vërtetës së shprehur përmes mitit” dhe, më pas, kundërvënien mes fushave përkatëse, domethënë, mes shkencës së historisë dhe mitologjisë (ku me “mitologji”, përkthyesi ka parasysh “përrallat” dhe “legjendat”, ndonëse “miti” dallohet nga “përrallat” apo “legjendat” më së pari për përmasën thelbësisht metafizike). Kjo kundërvënie e mitit dhe historisë shfaqet thjesht një anakronizëm, që do të thotë shprehimisht këtu se ora e përkthyesit dhe e botuesit të monografisë në fjalë ka ngecur diku në dekadën e parafundit të shekullit të XIX, pasi prej kësaj dekade e këndejmi konceptimi i historisë si sistem monolitik sa erdhi dhe u zbeh, aq sa në kohët tona shfaqet thjesht një reminishencë. Plasaritjet e pariparueshme që pësoi konceptimi i historisë si sistem monolitik solli lindjen e një sistemi të ri simbolik perëndimor, ku vetë historia dhe miti gjejnë jo pak pikëprerje dhe elementë të përbashkët, madje, një nga teoricienët më të mëdhenj të shekullit të XX, Paul Ricœur-i, arrin në përfundimin se historia mbështetet mbi një “strukturë mitike”. Ç’do të thotë kjo? Më së pari, qoftë historia, qoftë miti janë rrëfim - dhe mythos do të thotë rrëfim!. Ndryshimi mes tyre është çështje drejtimi dhe mjetesh; rrëfimi mitik niset nga e padukshmja për të interpretuar të dukshmen, ndërsa historia niset nga e dukshmja (kjo është domethënia etimologjike e historisë në greqishten e vjetër - siç mësojmë nga Herodoti) për të interpretuar të padukshmen. Që shprehimisht do të thotë se, si miti, ashtu edhe vetë historia, janë rrëfim i një interpretimi, një qasje hermeneutike e ngjarjeve - ku përkthyesi/botuesi, me sa kuptohet në deklaratën e tij - nuk e ka të qartë se hermeneutika në domethënien etimologjike do të thotë pikërisht “rrëfim”. Kjo lidhje mes “rrëfimit” dhe “historisë” bëhet e kapshme edhe nga metoda analitike me të cilën operon vetë një historian; fillimisht, historiani ka përpara një gjerdan dokumentesh dhe burimesh, të cilat rreh që t’i trajtojë sipas një mënyre të caktuar; ai e mbledh të gjithë lëndën, pa e tjetërsuar në vendësinë e saj, e qëmton me sy kritik në autenticitetin përkatës dhe, pas këtij sitimi kritik, historiani përballet me nevojën që dëshmitë e vjela t’i shtrojë në një rrëfim, ku ligjërimi historik dashur pa dashur mbështetet në një strukturë rrëfimore, domethënë, në një strukturë mitike, madje, edhe në një lloj traume apo plot-i, aq sa Georges Duby-ja, një nga historianët më të njohur të kohës, pohon se “edhe kur bëhet fjalë për përshkrimin e çmimeve gjatë shekullit të XIX, apo për përshkrimin e natyrës së riteve fetare në një X segment të historisë së njerëzimit, çmimet dhe përkorja shpirtërore mund të veprojnë dhe të vështrohen si personazhe të një rrëfimi romancesk”.
Kjo qasje e re dialoguese e “mitit” me “historinë” lipset thënë se e çliroi këtë të fundit në kuptimësi; së pari, krejt ndryshe nga sa ndërshihet në deklaratat e përkthyesit/botuesit, historia nuk është entitet, një realitet objektiv, por një praktikë semiotiko-hermeneutike, ku tabelat kronologjike, sinopset dhe skemat krahasimore nuk shfaqen përpos se pjesë e një sistemi shumë më të gjerë; së dyti: vështrimi i historisë si një récit, si një rrëfim (që do të thotë se ka një përmasë mitike!) shpalos demagogjinë që lëviz pas konceptit të “historisë objektive”, ku ia vlen të sjellim në kujtesë traumën baudelaireriane të fotografisë; njeriu, një qenie prej mishi dhe gjaku dhe në lëvizje, nuk është dhe nuk mund të jetë assesi i njëjtë me pamjen e ngrirë dhe të fiksuar në një celuloid. Ndonëse fotografia kahet të marrë mbi vete një përmasë të theksuar “objektiviteti”, sërish shfaqet e kufizuar, e kjo nuk varet nga aparati, por nga fotografi (ndryshe nuk do të kishte arsye të kishim fotografë profesionistë). Ndonëse i njëjtë në pamje, fotografitë e njeriut mund të shfaqen të ndryshme nëse bëhen nga fotografë të ndryshëm; dhe jo vetëm kaq, kjo vlen edhe në rast se bëhen nga një fotograf i vetëm, nga këndi që zgjedh të na fotografojë, nga humori i tij, nga qëllimet e kështu me radhë. E njëjta gjë vlen edhe për historinë, e cila, si të gjitha “shkencat” që lindën gjatë shekujve XVII-XVIII, rreh të jetë “objektive” (historiani si mjek autopsist përpara fakteve-kufoma, e cilëson Hegel-i); fill sapo mbaron sitimin kritik të dëshmive të vjela, historiani shndërrohet në mos në fotograf (mungesë e saktësisë së fotografisë!), të paktën në piktor (dhe, mendojeni sa objektiv mund të jetë një piktor!), duke na dhënë një tablo rrëfimore falë interpretimit dhe peshimit të fakteve dhe të dëshmive të peshkuara.
Nisur nga sa më sipër, vërejmë qartas se, sa i përket anës “profesionale” përkthyesi dhe botuesi në shqip i monografisë së Oliver Jens-Schmitt-it flet në tym dhe tymtazi; porse, kjo anë, gjithsesi, nuk besoj se mbart ndonjë rëndësi për të, pasi ai rreh që ta përdorë “mitin” dhe “mitologjinë” thjesht si mbulesë, pasi qëllimi i tij nuk është “çmitizimi” i Skënderbeut, por kthimi i Skënderbeut në një “mit”; dhe fjala nuk është për “mitin” si shprehje e “pafuqisë së Logos-it” - siç ngrinte zërin Hegel-i, as për “mitin” si një “kapërcim i Logos-it, për të shpjeguar dritëhedhshëm jetën, kuptimin dhe thelbin e saj” - për të cilin fliste Heidegger-i. Jemi shumë larg këtyre pamësive. Përkthyesi dhe botuesi i monografisë në fjalë kërkon thjesht që ta shndërrojë Skënderbeun në një “përrallë me mbret”, apo, shumë-shumë, në një legjendë, duke e zhvendosur ( kupto: flakaritur) nga vendi që ky zë në historinë dhe në ndërgjegjen historike të kombit shqiptar. Përkthyesi dhe botuesi i monografisë tamam-tamam rreket të “rrëzojë” Skënderbeun dhe rrekja e tij shkon më tej, duke marrë përmasa kriminale: ai kërkon që nxënësit e Shqipërisë, Kosovës, Maqedonisë, të nxënë këtë “rrëzim” të Skënderbeut ala Jens-Schmitt - Klosi. Nëse Skënderbeu do të kishte qenë një “mit modern” (në ngjyresën konceptuale të Barthes-it), shprehem haptas se do ta kisha përshëndetur dhe nënshkruar një nismë të këtillë ulëritëse. Por Skënderbeu është “simbol”, është “simbol identitar”, është i tillë si Krishti është “simbol” i krishtërimit (dhe mos harrojmë se, nga pikëpamja historiografike, në lidhje me ngjarjen tek e cila u mbështet pjesa dërrmuese e historisë, kulturës, mendësisë dhe besimit fetar të mbarë botës perëndimore, nuk gjejmë thuajse asgjë “objektive”; i vetmi “dokument”, e vetmja “provë” historikisht “objektive” për njeriun që u kryqëzua dymijë vjet më parë në Palestinë është thjesht një mbishkrim me emrin e Pons Pilatit, që sipas ungjijve ishte përfaqësuesi romak në Palestinë); i tillë siç është Garibaldi për historinë e Italisë.
Çfarë do të thotë kjo? Që Skënderbeu, apo Krishti, apo Garibaldi (dhe historia na ofron plot shembuj të ngjashëm, qoftë edhe në hapësira te tjera, siç është Homeri, Dante, Cervantes, Goethe për letërsinë e vendeve të tyre) nuk janë thjesht figura, që do të thotë shprehimisht se nuk mund të qëndrojnë si pjesë “përrallash” apo “legjendash”, s’mund të jenë “metafora”, por “simbole”, janë kthyer në pjesë e ikonostasit të ndërgjegjes historike të botës së cilës i përkasin, janë bërë pjesë e përmasave dhe e thelbit të saj, në fund të fundit, janë shndërruar në Sinnbild, në një shenjë njohëse, në shenjë dalluese, ndërgjegjësore dhe identitare (ky është një nga kuptimet etimologjike të termit symbolos). Ndryshe nga “metafora”, simboli nuk zhvendos, nuk ndërmbart nga një hapësirë në një tjetër, por përfaqëson duke e ndërlidhur gjithçka me vetveten dhe në vetvete. A nuk u ndien të përfaqësuar shqiptarët në simbolin e Skënderbeut? A nuk u bashkuan? A nuk krijua dhe forcuan shekujve identitetin kombëtar? Dhe identiteti kombëtar është pikërisht lidhja subjektive e individëve me simbolikën kolektive, e cila e konsideron ndjenjën kombëtare si një lloj religjioni që përbën një besim, një kredo, një kult të veçantë (Canetti). Kombi (atdheu, dhe ekziston feja e atdheut që në momente të caktuara i jep patriotizmit karakter të shenjtë) imponohet me të gjithë madhështinë e së shenjtës. Dekretet e tij janë imperative. Bindja ndaj tyre është pa kushte. Ai imponon tabutë e tij, ritet, ceremonitë, heronjtë dhe simbolet e tij (flamujt, himnet) (E.Morin). Por përse duhet kombi, atdheu, ç’u jep ai individëve me të gjithë dekretet që imponon, që nga ritet e gjer te simbolet e tij? Përse na nevojitet Skënderbeu si një simbol i identitetit kombëtar? Shpjegimin e saktë e jep Edgar Morin-i, i cili thotë: “ Në të vërtetë, përkitja ndaj një kombi të caktuar dhe aderimi në një atdhe u lejojnë individëve të jenë“në të njëjtën kohë historikë dhe të pavdekshëm. Nëpërmjet identifikimit me Qenien e Madhe Historike, “që lufton si një hero-perëndi i antikitetit për vetë pavdekësinë e vet”, individi siguron jo vetëm mbrojtje dhe siguri, por edhe lavdi e respekt. Dhe është e vërtetë se konceptimi thelbësor i identitetit është të jesh bir i ( bijtë e shqipes, bijtë e Skënderbeut). Pra, kombi na lejon ta ngulisim këtë identitet në një këtu territoriale, në një histori të lavdishme dhe patetike, në një kompleks kulturor të pasur.”
Porse është pikërisht kjo e vërtetë, ky ikonostas historik edhe objekti që po rreh të minojë monografia e Oliver Jens-Schmitt-it dhe përkthyesi e botuesi i saj në shqip.
Nëse do të lejojmë që një proces i këtillë të shtrihet dhe të thellohet gjithnjë e më tepër dhe me këtë ritëm galopant, atëherë të jemi të sigurt se njeriu modern nuk do të jetë më një njeri, nuk do të ketë më identitet, arsye për të cilën nuk do të ketë më nevojë për simbolet, për aq sa rendi i ri, dhe natyra e re e kësaj qenieje që rrezikon të çnjerëzohet do të kenë nevojë për të. Porse, siç thashë më sipër, kombi, atdheu imponohet me të gjithë madhështinë e së shenjtës. Dekretet e tij janë imperative. Bindja ndaj tyre është pa kushte. Ai imponon tabutë e tij, ritet, ceremonitë, heronjtë dhe simbolet e tij – shkelja apo rrëzimi i tyre (qoftë dhe në tentativë) është thjesht tradhti ndaj kombit...