Prend Buzhala: Kumtar nga shpellat e vetmisë (5)

KUMTAR NGA SHPELLAT E VETMISË

(Roman me një frymë, në vazhdime), 5

Nga Prend BUZHALA

Tek i shikoja njerëzit nga dritarja, duke ecur të vetëm, nuk dija ç'të mendoja për ta. As për vetveten.

1.

Më mungon shtëpia ime familjare.

Më mungojnë njerëzit e shtëpisë, albumet e vjetra të rinisë e të fëmijërisë, reliktet nga ato kohë (pllaka gramafoni, një kitarë e prishur, fletoret ku mbaja shënime, fletoret me letra dashurie).

Po më duket sikur gjithçka është zhvendosur në kokën time, si një çip kompjuteri. Aty e ndiej aromën e dorëshkrimeve të dikurshme, imazhin e kaligrafisë së tyre, shumë tituj, rreshta të tërë, fletët e shtypura dikur me makinë shkrimi...

Meqë shtëpia ime në katund është afër hekurudhës së trenit, më kanë thënë që atë ditë që linda, ai tren mallrash, me nja tridhjetë vagonë të ngarkuar, bënte shumë zhurmë. Madje, prerjet e lindjes nënën time e kishin zënë në oborr, nën hijen e një mani. Gjatë lindjes, sipas ritmit të vagonëve, shfryrjeve të lokomotivës, tymit të dendur që rrokte qiellin mbi shtëpitë tona, gjyshja ime kryente punën e saj me ujët e vakët e me peshqirët në dorë. Me gërshërët në dorën tjetër, për ta prerë kërthizën time.

"Ke lindë në mes të zhurmës, tymit, hijes së manit të moçëm dhe vapës, kur këndojnë gjinkallat. Mu këtu, në mes të oborrit", ma kujtonte gjyshja.

Të lindesh në atë zhurmë, mu në mes të oborrit nën qiellin e hapur, kjo ka ndikuar shumë te unë: e dua zhurmën, ritmin e rëndë të muzikës techne, vallëzimin e çmendur, flas me zë të lartë, bëj humor...

Por, meqë, këtu në izolim, të gjitha më mungojnë, përpos një televizori e laptopi, jam shndërruar në të kundërtën e vetvetes: i tulatur, i pafjalë, zhurmat e qytetit mungojnë, nuk kam kujt t'i flas.

Duke shëtitur në banesën ku jetoj, pesë me katër metra katrorë, duke lëvizur edhe pa kontroll, u rrëzova dhe u përgjaka në gju. Kjo ma kujtoi përgjakjen në fëmijëri që ma rrëfente nëna ime, e ndjera:

"Kacavareshe në trungun e manit, ke hypun deri te dega ma e naltë, mandej, ashtu, tue këndue symbylltazi, je përplasë te dega përfundi, nga dega në degë, dhe ke ra në tokë. Krejt i përgjakun. Hundebuzë. Kur t'u afruem, ke qeshë me të madhe, në vend që të qajshe me lot. Përmes nji hapësine a rralline degësh, rrezet e diellit të kishin ra mbi gjoks. Mendova se mos asht ndonji plagë, por ishte nji rreth si shkulm drite mbi gjoks. Dhe menjiherë je ngritun në kambë... "

Edhe tash, këtu i izoluar, shpesh qesh më vete. I kujtoj çastet, kur sa herë e kam punën pisk, lëshoj një psherëtimë me hmmmm, mandej ia kris një të qeshure të mbytur. Dhe ngrihem menjëherë. Kur qeshja në rrethin e miqve dhe të familjarëve të mi, në fillim më quanin të çmendur, dikur u pajtuan e u mësuan me këtë qeshje timen.

"Je rrëzue përsëri, mbasi i ke ba disa hapa", ma kujtonte e ndjera nënë.

2.

Edhe tash, këtu, posa u ngrita, u rrëzova përsëri.

Dhe përsëri u ngrita.

Kjo ma kujtoi rënien e Adamit biblik, atje, i rrethuar me pemë, në Kopshtin e Edenit.

Mendoj se qenia njerëzore është në rënie të vazhdueshme, sa do që përparon në pikëpamje teknike. Por e ka një të mirë: gjendet në kërkim të vazhdueshëm të rikthimit të parajsës në tokë.

Madje, në vend të mallkimit, Zoti Adamit ia solli miqësinë, shoqërimin, dashurinë me Evën. Njeriu e shkatërroi parajsën e tij, por fitoi diçka tjetër, njohjen e vetvetes e të rrethit ku jeton.

Kur Zoti i tha Adamit:

"Mos e prek Pemën e Njohjes së Të Mirës e Të keqes", a nuk na e thotë ndryshe Kodi Biblik i Hyjit të Gjkithëpushtetshëm: "Pikërisht atë Pemë shijoje"?!

Shijimi ndodhi!

Kureshtja, tundimi!

“Mos i shkund mollët, se kalben, ende nuk janë pjekun! Mos i shkund ftojtë e dradhat me gur! Mos i shkul kalaveshat e rrushit ende pa u pjekun”, ishin qortimet e vazhdueshme të gjyshërve dhe prindërve., sa herë bëja ndonjë sherr.

E njeriu vazhdimisht e prish atë që e mbjell.

Shijimet biblike u shumëzuan nëpër mileniume. Të këndshmet e të hidhurat, shija e së bukurës dhe e së shëmtuarës. Mësuam kush është Perëndia e kush Djalli.

Nuk dihet, në harroi Perëndia ta mallkonte Njeriun, apo ta shpëtonte në ato çaste, kur e kodifikoi ndalesën e ngrënies së Mollës së Ndaluar.

Të gjitha këto po i mendoja në kokërr të shpinës, ashtu i rrëzuar, në banesën e shpallur "e izoluar".

Nuk ka kush të më ngrejë në këmbë.

Nuk ka kush të ma shtrijë dorën e të më ndihmojë të ngrihem.

Porse Hyji nuk hoqi dorë nga providenca e tij. Vetë trualli, ku aty ti rrëzohesh, shtrihesh, ecën, përplasesh, pushon, aty është edhe shtylla jote mbrojtëse.

Aty është natyra, kjo providencë që të merr përdore, si një Udhëzues i Mirë, të shoqëron. Të mban.

E tash, ruaje atë shtyllë: mos e shemb!

Aty është ajo që e ke dhunti nga Hyji krijues, forcën shpirtërore: të bën shoqëri në rrëzimet tua, në rëniet tua gjatë jetës.

"Çou, o i panafakë", më bërtiste gjyshja, kur ndonjëherë tjetër nuk ngrihesha dot, as kur ma jepnin dorën. Unë qeshja.

I panafakë! I pafat!

Më pëlqente rrëzimi!

Më pëlqente, se pse do të ngrihesha përsëri. Eh, sa herë deri më tash jam rrëzuar nëpër lakadredhat e jetës e përsëri më është dashur të ngrihem. Ka çaste, kur nuk kam dashur të ngrihem.

"'Çohu, o i panafakë", më pëshpëriste zëri i gjyshes, zëri që më ndiqte pas.

Se si më erdh edhe tash ai zë. Por, në vend të qeshjes, sytë mu mbushën me lot.

Kush do të më ndihmojë në rrugën time të vetmuar?

Rrugën?

E çfarë rruge bën tash, në një vend i izoluar, pa pasur mundësi të dalësh jashtë?

Botën e kam dhuratë nga Hyji, dhe e kam të ndaluar ta shijoj, ta gëzoj, të shëtis, të rrëzohem, të ngrihem, të pushoj, atë rrugë, në të cilën më shoqëron Ai Udhëzuesi i Mirë. Kopshtin e Edenit mu duk se e kisha lënë mbrapa, duke ikur diku.

Rruga ishte e vetmuar.

Rri n’shpi!

Thuhet se Zoti nuk e krijoi vuajtjen, por atë e krijoi Njeriu me rënien a rrëzimin e tij.

Më duket që këtu njeriu zgjodhi diçka tepër të vështirë: vuajtjen, sepse në të tjera botë parajsore, vuajtja nuk shijohet, nuk ekziston.

“A po të dhemb kamba!? A po të dhemb gjuni!?!", janë pyetjet gjithë brenga që ende më ndjekin pas.

Falënderim Hyjit, që na e lejoi ta zbulojmë Vuajtjen. Dhembjen.

Që e shpiku rrëzimin tonë.

Dhe ngritjen në këmbë.

3.

Këto ditë Dhembja është tejet memece: vdesin në botë mijëra vetë brenda një dite, pandemia po bën masakra në të katër anët e botës, të vdekurit përmenden vetëm si statistika. Dhe varrosen diku, në heshtje, ose qëndrojnë të mbyllur trupat e tyre diku në ndonjë magazinë, ose për t’i varrosur më vonë, ose edhe për t'i djegur.

Krematoriumet moderne u rikthyen.

Kultura e vdekjes përsëri po triumfon.

Ashtu, i rrëzuar, e përjetoj qetësinë.

“Çka je mshelë e nuk po të ndihet zani?!”, më ngacmonte baba i ndjerë, që u vra gjatë luftës së fundit në Kosovë, së bashku me Nanën time.

Përpara nuk ia kam ditur vlerën qetësisë, ani se shpesh kam lexuar në vetmi, kam studiuar i mbyllur, e besa edhe kam shkarravitur diçka, si meditime a krijime çasti.

Tashmë Dita e Sotme ka një qetësi absolute.

A është kjo qetësi ku mungon vdekja, apo qetësi vdekjendjellëse?

Kështu pritet vdekja, në qetësi?

Dija për vdekjen nga ato që kam lexuar e përjetuar: vdekje e natyrshme, vdekje të hershme e të dhimbshme, vdekje heroike, porse nëpër kohë u shpikën edhe termet ars moriendi apo edhe revolucioni i vdekjes. Sakrifikimi për një ide, vdekja e shenjtë, vdekja e mbikëqyrur.

Vdekja mbikëqyret edhe dje, edhe sot!

Mesjeta kishte shpikur edhe Vdekjen e Mirë.

Te ars moriendi, në çastet e fundit, demonët të tundojnë me kurora lari, për ta ngritur lart krenarinë tënde të shpirtit (si krenari tokësore kundruall asaj hyjnore); ekzistojnë doracakët a udhëzuesit me protokolle se si duhet të vdesësh mirë sipas parimit mesjetar të krishterë; në kohën kur Vdekja e Zezë (murtaja) shkaktonte tmerre të kobshme, në kohë trazirash sociale.

Protokollet e vdekjes tashmë janë përpunuar nga projektuesit e të sotmes!

Secili popull i ka skenarët e vet të vdekjes.

“Kufomën duhet me e shplue, me e pa ata që vijnë me na nderue kur ta vorrosim”, e mbaj mend porosinë e axhës Bardhok, kur ia vranë djalin për shkak të një gjaku. Vdekjet nga gjakmarrja, ishin të përbindshme, por ato vdekje merreshin krejt qetësisht, si një borxh i lamë!

Madje, popujt i përpunojnë edhe skenarët për ta zgjedhur mënyrën e vdekjes, ritualet mortore, ceremonitë e lutjeve e të fjalimeve. Tashmë kjo pandemi shkroi të tjerë skenarë: gjithçka qëndron NË DISTANCË, edhe vdekja, edhe i vdekuri, qëndrojnë NË DISTANCË.

Tashmë kjo Vdekje e Mbikëqyrur është shndërruar në Kult të kësaj kohe, nga stafi mjekësor, nga konferencat për shtyp, nga zyrat e statistikave për jetët e shuara.

Dhe thonë: sa më e kontrolluar të jetë kjo vdekje e sotme, aq më e mirë është!

Vdekja e Pakontrolluar qenka më e keqe!

Ata mijëra vetë që vdesin pa pasur mundësi të shërbimit mjekësor, janë “vdekje të këqija”! Jashtë protokollit!

“Të vramin duhet me e përcjellë me teshat ma të mira në trup. Me lutjet e priftit tonë. Me shamizë e zeza të grave”, kurse gjama e grave ndihej larg. Jeta e shuar kishte festën e saj!

4.

E sot?

Sot E Padukshmja ka vënë kontroll total në secilën lëvizje, në secilin person, me mjekë, polici, gjyqe.

Por ende nuk na e thanë: vdekjet e pleqve a janë "me rend".

Populli ynë thotë për të tilla:

“Dekë me rend”.

E këto të sotmet a janë vdekje të mira, të kontrolluara, njësoj si ajo e një fëmije a gruaje shtatzënë?

Mirë, gjithçka bëhet për ta mundur Vdekjen.

Ndoshta, klerikët e të gjitha besimeve edhe kësaj radhe e gjejnë ngushëllimin: "njerëzit vdesin me vullnetin e Zotit", si "vdekje për shpëtimin e shpirtit në tjetrën botë"! Me shpresën për një shpëtim e pritje me dashuri e shpresë në jetën pas vdekjes. Dhe besimtarët e presin më lehtë ikjen nga kjo botë, siç na thotë Toma Akvinasi. Tashmë pa praninë e të afërmve apo klerikut.

“Duhet me pritë, deri sa të vijnë vllaznit prej së jashtmi e me e pa kufomën e të vramit, kufomën e të dekunit”, - është jehona e atyre që kanë shkuar në amshim. E mijëra vetave që u ndanë prej nesh.

5.

Memento mori!

E kotë!

Njerëzit e të sotmes i besojnë vetëm asgjësë, pasvdekja është një asgjë.

Edhe ekzistencën e shpallën një asgjë, një nihilizëm si ideologji e re e vdekjes.

“Kjo jetë asht e rrejshme”, thonë prifti, e besa edhe hoxha. Dhe budistët e shpallin asgjënë, për shkak të karmës.

Të besojmë në asgjë!?

A në rilindjen pas një jete?

Kjo është edhe më e rëndë se dikur.

Vdekja në botën moderne e postmoderne, është e privatizuar, mu ashtu si jeta.

Vdekja nuk ka hyrë asnjëherë në projektet e një politike shtetërore. Autoritetin e Kishës apo të Tempullit fetar, e merr në duart e tij Mjeku, deri te Mjeku Ligjor me ekspertizën profesionale. Spitali si vatër e vdekjes. Të drejtën për t'u përzier në vdekjen e njeriut, religjionit ia mori politika, me institucionet e veta, me mjekët, ekspertizat, zyrat e regjistrimit, statistikat e lindjeve e të vdekjeve.

Kohët po më përzihen:

“Mos guxoni kush me e shkue e me e vorrosun atë mësuesin e ramë në kufi me Shqypninë, se vijnë të hyqymetit e na burgosin, si anmiq të shtetit”. Janë copëza rrëfimesh të të moshuarve për do kohë të liga.

E sot, vdekja u deheroizua.

6.

Mbase, vdekja e infermiereve, e mjekëve në përleshje me pandeminë, e rikthen heroizmin e vdekjes.

"Motër, apo të dhemb diku?", e pyeti mjeku infermieren buzë vdekjes.

"Jo, askund nuk më dhemb. Më dhemb vetëm shpirti."

Vuajtjet e Shpirtit.

(I thashë vetes, quaje këtë roman "Shënime nga Vuajtjet e Shpirtit", se ato të trupit askush nuk i ndien. Mund ta quash edhe “Shënime për Njeriun e Rënë”).

Ende qëndroja i rrëzuar.

I rënë, si Adami që e bjerri Parajsën.

O Zot, pëshpërita, e përse të quhet Njeri i Rënë një fëmijë engjëll, një Nënë që e zëvendëson Zotin mbi tokë kur kujdeset për foshnjën? Apo një poet shpirt-lirik, një kompozitor melodi-hirshëm?

Mund të quhen të tillë diktatorët e tiranët e secilës kohë: njerëz të rënë.

"Çohu, he mos pritsh me u çue", ishte dikur edhe qortimi i Nënës.

Zëri më erdhi si britmë e më trembi.

Dhe u ngrita frik në këmbë.

(Prend N. Buzhala, 27 prill 2020)