Zihni Elezi: Fahri Xharra - Roma fliste shqip

Një vështrim mbi librin “ Roma fliste shqip” të studjuesit Fahri Xharra

Shkruan Zihni Elezi*

Duke përfunduar  pjesën e parë “ Pellazgët dhe origjina e tyre” , duket menj?her? se  autori ka bërë një punë të admirueshme. Ajo  që më bën pershtypje tek  autori i librit “Roma fliste shqip”, Fahri Xharra  është se vërtetë historia shkruhet  dhe rishkruhet nga këndvështrime të ndryshme por kronikat në rrëfimin e historisë jane një thes bosh nëqofëse nuk kanë faktin brenda.

Edhe gjat? leximit t? reçensionit  t?  librit “Roma fliste shqip” dhe më shumë se vepra e Fahriut që, përshtypje më bën dëshira e reçenzentit  për të promovuar dhe paqyruar origjinën e shqiptarve e cila herët a vonë do ta lerë pas si panhelenizmin ashtu dhe pansllavizmin. Këtë e konfirmojnë edhe shume dokumente sekrete të Raihut të  Tretë, që besoj se do të bëhen publike.

Nuk ka një përgjigje adekuate se ç’janë pellazgët pasi burimet arkeologjike që disponohen dhe mundësitë jane tepër të kufizuara por ajo që mund të thuhet është në faktin se përderi sa ka një substrakt paleoballkanik i cili është indoeuropian si në pikpamjen kulturore ashtu edhe në atë etniko-gjuhësore është pikërisht kjo optike që lejon për të parë lidhjet që egzistojnë midis ilirëve të epokës së hekurit dhe këtij substrakti të lashtë.

Une kam informacion për historinë e  Romës por pasi burimet janë asimetrike dhe  shpresoj shume  se përderisa këtë libër e kanë marrë përsipër edhe autorët, artikujte e të cilëve jan? vendosur në pjesën e parë të librit, patjetër që Fahri Xharra do të ketë vërtetë një qasje interesante.

Fahri Xharra ka meritën sepse historinë e popullit të tij nuk e shkëput nga historitë e popujvet të tjerë dhe të tërë njerëzimit, por e studjon  veçmas dhe nj?koh?sisht paralel me zhvillimet e historis?  jo vet?m t? popujve fqinj?. Kjo lidhet edhe me teoritë e lëvizjes relative së trupave në mekanikën teorike, ku studimi i një trupi që lëviz  vetë dhe njëkohësisht ndaj një tjetri, bëhet me shkëputjen imagjinare të dy lëvizjeve., e m? pas bashkohen t? dyja.

Njohja e histories të popujve të tjerë veçanarisht të atyre popujve që na rrethojnë si dhe njohja e historis? kombëtare na bën të aftë të orientohemi drejt në situata konkrete aktuale shoqërore, ekonomike, brenda dhe jashtë vendit. Në këtë mënyrë  duke njohur mire historinë jemi jo vetëm me identitet dhe krenari për veten por krijojmë respekt dhe për popujt e tjerë.

Me të drejtë studjuesi Fatmir Minguli, në recensionin e këtij libri thekson se:

“Fahri Xharra krejt i p?rq?ndruar n? kontinentin italian, ?sht? i sinqert? dhe shum? korrekt, duke mos u p?rhapur n?p?r tokat greke dhe as n? toka t? tjera q? me aklimin? e koh?s u sllavizuan. Eshte nj? veçori e studjuesit t? sakt?.’

Ka dhe nj? tjet?r veçori q? duhet par?, ajo e tendenc?s  p?r t’I  ndar? nga qytet?rimet, por kjo tez? ka r?n? dhe rezultatet e nxjerra nga studjues t? huaj dhe vendas, jo vet?m duhet t? njihen por edhe t? pranohen.

Ajo q? Fahri Xharra p?rpiqet t? sqaroj? ?sht? fakti se ç’nivel ka patur qytet?rimi pellazg, para lirir, n?  ç’raport me qytet?rimet e tjera t? k?saj periudhe siç jan? qytet?rimet e Egjeut, t? Anatollis?, dhe Italis? s? Jugut. T? gjitha per?ndit? jan? pellazge megjithat? pasardh?s t? qytet?rimit pellazg nuk jemi vet?m ne, pasi qytet?rimet  jan? t? g?rshetuara dhe autori mundohet  mos  t’i veçoj? nga njeri tjetri.

Ai ka ditur t? nd?rthur? element?t e qytet?rimeve, ku ndon?se  duket  q? dominanca ?sht? greke, ka diferenca dhe influence t? Italis? s? Jugut.  V?rtett?bota greke i dha qytet?rim gjith? globit dhe kultura greke ka vendin  q? meriton, por ajo q?  autori k?rkon t? theksoj? ?sht? se ilir?t nuk ishin barbar? dhe civilizimi Helen, at? q? jo vet?m e p?rqafoi  por edhe e realizuan dhe jet?suan  n? qytetet e tyre.

Veçori tjeter që bie në sy në pjesën e parë është fakti se për pellazgët dhe pellazgjishten dhe për lidhjen me popujt e tjerë është marrë opinioni shkencor i cili është pranuar nga  të gjithë. Në pjesën e dytë patjet?r q?  do b?hen  komentet e tjera.

Historia - thotë Xhorxh Bushi, i riu - është lumë që rrjedh dhe si i tillë një kërkim historik ka gjithmonë vend për korgjime. Ky fakt të bën përshtypje te Fahri Xharra i cili bazohet saktësisht në burime dhe në dritare që na japin të dhëna mbi ngjarjet që kanë ndodhur në të kaluarën.

Xharra per të krijuar tablonë e ngjarjeve të ndryshme historike dhe për ta ditur ka studjuar shumë dhe dhe mbi bazën e këtij studimi ka mbledhur lloje të ndryshme faktesh dhe të dhënash  dhe duke i rilidhur  ato ka krijuar tablonë e këtyre ngjarjeve të ndryshme të së kaluarës. T? mos harrojm? se studimi me an? t? fakteve sot ?sht? nj? nga metodat  m? frutdh?n?se n? shum? deg? t? shkencave.

Historiani vështron përtej kohës që ai jeton. Kjo distancë kohore do të ishte sterile  nëse nuk do të kishte datat dhe vitet të cilat jane gozhdët ku varet pëlhura e historisë.

Ajo q? Fahri Xharra p?rpiqet t? sqaroj? ?sht? fakti se ç’nivel ka patur qytet?rimi pellazg, para lirir, n? raport me qytet?rimet e tjera t? k?saj periudhe siç jan? qytet?rimet e Egjeut, t? Anatollis?, dhe Italis? s? Jugut. T? gjitha per?ndit? jan? pellazge megjithat? pasardh?s t? qytet?rimit pellazg nuk jemi vet?m ne, pasi qytet?rimet  jan? t? g?rshetuara dhe autori mundohet  mos  t’i veçoj? nga njeri tjetri.

Ai ka ditur t? nd?rthur? element?t e qytet?rimeve, kun don?se duket  q? dominance ?sht? greke, ka diferenca dhe influence t? t? Italis? s? Jugut,. V?rtetç bota greke i dha qytet?rim gjith? globit dhe kultura greke ka vendin  q? meriton, por ajo q        ? autori k?rkon t? theksoj? ?sht? se ilir?t nuk ishin barbar? dhe civilizimi Helen at? q? jo vet?m e p?rqafoi por edhe e realizuan dhe jet?suan  n?  qytetet e tyre.

Autori ka nj? oreks deri n? bab?zi me gjurmimet q? ka realizuar dhe kuptohet q? ata historian? dhe studjues  q? vegjetojn?  mbi libra do t’I varin turinjt?  dhe do t? lig?shtohen nga kjo m?nyr? kompetente  me t? cil?n ?sht? trajtuar kjo vep?r nga Fahri Xharra. Un? besoj shum? n? suksein e k?saj vepre sepse t? g?zon fakti q? lexuesit dhe dashamir?sit e librave dhe temave historike kan? n? dor?  n? vep?r me qasje interesante.

Ajo q? m? intrigon n? aft?sit? e tij, t? cilat nuk i gjejm? edhe te historian? t? mir?fillt?, ?aht? puna e tij autentike n? raportin fanatik ku ai paraqet gjuh?n shqipe me nj? larmi dhe shum?llojshm?ri  q? e kan? zili t? gjitha gjith?t e tjera. Psh. grek?t n? let?rsi mburren me Homerin si zanafill?, por natyrsh?m lind pyetja: “Po vet? Homeri, çfar? shkolle p?rfaq?sonte kur dihet q? p?rpara shkollave helene ishin shkollat pellazge.”

Ky lib?r me r?nd?si t? jasht?zakonshme kulturore p?r shqiptar?t pasi p?r mendimin tim me aq njohuri sa kam dhe sa kam lexuar, ?sht? nga  veprat  m? t? mira dhe interesante  q? gjurmon  historin? dhe origjin?n e shqiptar?ve qysh n? kap?rcyell t? agimeve njer?zore.

Por libri “Roma fliste shqip” i autorit Fahri Xharra merr një rëndësi veçanarisht  për brezat, pasi i njeh ata me prejardhjen e tyre dhe me lëvizjet  e tyre politike shoqërore në shekuj. Gjithashtu ky libër implementon aftësi njohëse të cilat janë tepër të domosdoshme për studimin e historis? dhe të etapave që shqiptarët kanë kaluar në zhvillimin e tyre.

Histori don të thotë të njohësh prejardhjen tënde nga lashtësia deri sot. Nëpërmjet studimit të tij duke mbledhur lloje t? ndryshme faktesh dhe duke i sistemuar ato, ka krijuar tabllo brilante p?r origjin?n e shqiptar?ve. T? dh?nat q? ai na jep qofshin t? drejta apo dhe t? t?rthorta, jan? tep?r bind?se dhe t? dobishme. Hartat, artikujt shkencor?, eksperimentimet dhe faktet na japin ide t? qart? dhe t? gjall? t? t? gjith? historis?  dhe origjin?s s? shqiptar?ve.

E par? n? k?t? optic?, mendoj se Fahri Xharra ka qen? korrekt dhe i sakt?, astaj ai nuk b?n insinuata dhe nuk i len gj?rat fakultative, as edhe evasive. Mendimi i tij ?sht? shkencor,  si  p?r pellazg?t, ashtu dhe p?r pellazgjishten. Ai ?sht? tep?r i ftoht? n? gjykimin e tij p?r opinionet e t? tjer?ve qofshin k?to negative, qofshin positive.

Vend i vog?l, nga njera an? dhe makinacionet e fuqive t? huaja nga ana tjet?r, ka b?r?  at? q? gjuh?tar? dhe etnocien? europian? t’i referohen dhe shfryt?zojn? si burim par?sor gjuh?t greke dhe latine. Por k?to gjih? jan? shum? prapa n? koh? nga  pellazgishtja. Studimet antropologjike dhe zbulimet arkeologjike pranojn? se harta e shqiptar?ve, ndon?se e rrudhosur shtrihej nga brigjet e Danubit deri n? detin Egje dhe nga deti Adriatik deri n? detin e Zi.

Po shk?pus nj? fragment nga nj? ese historike: “Por e keqja dhe metastazat e k?saj t? keqeje mund t? luftohen edhe deri n? rafshitjen por asnj?her? ajo nuk mund t? ssgj?sohet p?rfundimisht. Kjo ndodh p?r faktin se kjo e keqe malinje, e cila nuk ?sht? dukuri kalimtar. V?rtet? vjen nj? koh? q? fundoset n? gjynahet e lig?sive t? saj, por rrufjan?t dhe kodosh?t e politik?s , t? cil?t koh? pas kohe ngrihen nga hiri I tyre dhe duke shfryt?zuar apatin? dhe p?rgjumjen e njer?zimit e çojn? at? drejt fatkeq?sive dhe tragjedive t? m?dha. “

A nuk po ndodh kjo sot n? vendet e Ballkanit, m? sakt? me trojet e shqiptar?ve, me teorin? fam?keqe t? minishengenit, apo rim?k?mbjes s? Serbis?? Fahri Xharra a thua se e ka ditur q? pik?risht shpalljes s? ashtuquajtur?s “Minishengen” t? botoj librin e tij profetik”Roma fliste shqip”?

Le t? gjykojn? lexuesit dhe studjuesit!

N? k?t? lib?r studimor t? Fahri Xharr?s  ka formulime tep?r t? sakta  mbi origjin?n e shqiptar?ve si banor? autokton? prej mijra vjet?sh n? trojet ku jan? edhe sot. Ata jan? banor? ilir? t? hersh?m ku me argumentat q? autori sjell I p?rgjigjet edhe shtremb?rimeve q? p?rmban  Enciklopedia slave dhe ajo greke.

Te mahnit vullneti i tij me studimet q? ka b?r?, studime elitare q? nuk priren nga p?rgjith?simet.  Nj? parim tjet?r baz? p?r historigrafin? ?sht? dhe shum?llojshm?ria e k?ndv?shtrimeve, biles n? k?t? fakt p?rfshihet  larmia dhe bukuria e saj. Mirpo n? k?ndv?shtrime t? ndryshme n? koh? t? ndryshme dhe nga historian? t? ndrysh?m, kemi th?nie dhe kund?rth?nie. N? k?t? rast k?shillon Volteri q? thot?:

“ N? memorie t? tilla q? m? japin p?r t? lexuar, detyra e historianit ?sht? t? paraqes? n? m?nyr? t? mir?fillt? faktin, pa k?rkuar t? shkoj? tek motivet e tij; ai duhet t? kufizohet duke th?n? sakt?sisht at? q? di , n? vend q? t? hamend?soj?  rreth asaj q? nuk di.”

P?r pellazg?t dhe pellazgjishten  mund t? flas?sh pa fund  pasi ka shum? burime si nga autor? vendas po ashtu edhe nga autor? t? huaj. Un? n? k?t? v?shtrim nuk kam ndalur n? detaje sepse t? futesh ?sht? e v?shtir? q? t? dal?sh…

Ajo q? dallon k?t? vep?r historike nga shum? t? tjer?  ?sht? se Fahri Xharra e studjon gjuh?n shqipe  qysh pga prehistoria, nga gjuha parahelene. Nga historia dim? se Helen?t u shfaq?n rreth shekullit t?

8 –t?  para Krishtit, por n? shekujt e m?parsh?m zanafilla ishin thrako-ilir?t si pasardh?s direkt t? pellazg?ve. Pik?risht n? librin  “Roma flste shqip”  autori ka si subjekt  studimi shekujt para civilizimit grek.

N?p?rmjet materialeve q? lexojm?, shohim se autori e ka njohur mir? literatur?n sepse pa e njohur mir? k?t? literature  nuk mund t’i jepet p?rgjigje pyetjeve t? caktuara pasi si ç?shtje  themelore shkencore ka unifikuar mendimin e saj dhe nuk ia vlen ta diskutosh, ndçrsa  p?r pikpamje t? ndryshme mund  t? diskutohet.

*Autori ka mbaruar n? vitin 2007, Universitetin “Aleksand?r Xhuvani” n? Elbasan,

Fakultetin e shkencave humane, dega histori- gjeografi.

Esht? diplomuar p?r histori.