Viron Kona: Emine S. Hoti - Pyesni zemrën

“Pyesni zemrën”, një vëllimi i ri poetik nga  Emine S. Hoti

Nga Viron Kona

“Pyesni zemrën” është vëllimi më i ri poetik i poeteshës shqiptare - norvegjeze Emine S. Hoti. Nga titulli lexuesi kupton se libri është një rrëfim i sinqertë, që ka burim zemrën e një gruaje të emancipuar, e cila ka kaluar një jetë personale të vështirë dhe plotë privime, ndërkohë që është shfaqur kurdoherë si një luftëtare e së resë përparimtare, kundër dogmave dhe zakoneve të vjetra patriarkale të lëna trashëgim nga e kaluara e herrët. Duke lexuar vëllimin në dorëshkrim, krijova bindjen se autorja përfaqëson një grua simbol të përparimit, ajo është një flamurtare dhe një dritë orientuese për të drejtat dhe liritë e femrave shqiptare në radhë të parë, por edhe në përgjithësi, pasi mendimet që ajo shfaq, ndjenjat, mesazhet, ëndrrat, gëzimet e dhembjet, janë thellësisht njerëzore dhe të realizuara me një gjuhë të vërtetë artistike, të thjeshtë në dukje, por të shprehura me figuracion të pasur dhe me një mendim të qartë e të përparuar, i cili rrjedh nga një shpirt i pastër e i dëlirë, nga një zemër e bukur, e lënduar dikur në ndjenjat dhe jetën e saj, por kurdoherë kurajoze, e guximshme dhe krenare. Ndaj mendoj se lexuesit në përgjithësi dhe, veçanërisht vajzat dhe gratë që kanë provuar në jetë përvoja të hidhura  e të dhembshme, marrin nga këto krijime poetike më shumë guxim dhe kurajë, pasi poezitë kanë forcën e  një zjarri të dëshiruar në një kohë të ftohtë dimri; ato të ngrohin trupin dhe shpirtin, të japin jetë dhe gjallëri, të çlirojnë nga ngërçet dhe gjendjet e rënda që krijon jeta me ngricat dhe me dallgët e pandërprera.

Gjithçka  e shkruar në vargje, shpreh rrahjet e një zemre të pastër dhe të bukur, të thjeshtë dhe krenare, që nuk pajtohet me të keqen, por lufton me të, pa mllefe dhe urrejtje personale. Duke njohur peshën e rëndë të mentalitetit të prapambetur, me anë të vargjeve, poetesha Hoti ia arrin të çelë përpara lexuesit vizione të reja, ajo bënë që lexueset vajza dhe gra, duke lexuar  këtë libër të marrin më shumë guxim, kurajë dhe forcë që të mos përulen e të mos gjunjëzohen përpara të keqes, por ta kundërshtojnë hapur atë, sepse, përndryshe, do të dëmtojnë veten, jetën e tyre. Autorja na rrëfen me vargje të ndjerë se mjedisi ku lindi, u rrit dhe jetoi rininë, krahas bukurive dhe madhështisë që ka vendlindja dhe marrëdhënia me njerëzit më të dashur, bartte edhe ndonjë përvojë të hidhur. Fati e solli që ajo vetë të bjerë viktimë e asaj prapambetje e, si rrjedhojë, zjarri i dashurisë së saj u shua ende pa nisur mirë, sepse mbi të veproi detyrimi zakonor. Ëndrrat që ajo kishte ngritur, si një aureolë lumturie për jetën dhe të ardhmen me djalin që donte, u shkatërruan menjëherë, siç pret një sëpatë një dru të bukur e të gjelbër që porsa ka nisur rritjen drejt qiellit dhe diellit.

Ndonëse kanë kaluar shumë vite të jetës, përsëri, edhe sot, ndjenjat e ndrydhura dhe të shtypura të poeteshës, qëndrojnë ende si thëngjij të ndezur në zemrën e  saj të bukur, ato janë brengë që dhemb, por edhe prush që ngrohë shpirtrat e dashuruar, ndërkohë që djeg dogmat dhe mendimet e prapambetura të atyre njerëzve që, edhe sot në këtë botë të qytetëruar, mbajnë ende qëndrime të errëta sunduese ndaj vajzave dhe grave, deri dhe dënojnë bijat e tyre të shtrenjta pse ato shfaqin kurajën të dashurojnë dhe ta shprehin hapur mendimin apo dashurinë e tyre të çiltër. Dihet që në shekujt e sundimit osman, edhe shqiptarët kaluan këtë kalavar errësire dhe zakonesh të egra e barbare ndaj vajzave dhe grave, të cilat aso kohe ishin të skllavëruara dhe të detyruara t`i bindeshin verbërish mentalitetit të egër të burrave patriarkalë. Por, le t`i shohim këto mendime dhe mesazhe njerëzore, duke shfletuar faqet e këtij libri poetik, mbresëlënës, emocionues dhe të vërtetë:

Te vjersha “Nënës sime” që çel vëllimin, poetesha Emine Hoti, me një gjuhë të thjeshtë shkruan: “Ëndrrat e mija, perënduan,/Më dërguat nuse, pa dashur unë,/Por dhe atje nuk u dorëzova,/Fëmijëve të mi, ju përkushtova”. Thjesht dhe bukur, në pak vargje, lexuesi zhytet e përfshihet i tëri në vorbullat e fatit të një vajze të re, e cila na lajmëron me dhembjen e zemrës për një jetë që nis me privimin e dhunshëm të ndjenjave të saj, por që artistikisht përmban në vetvete vlerën e një romani të tërë. Ndërkohë që, për jetën e vajzave dhe të grave shqiptare të Kosovës, krahas mentaliteteve të errëta të trashëguara, ishte edhe më i egër sundimi sllavo-serb, i cili me konceptin e  më të fuqishmit e të pushtuesit, për dekada të tëra i trajtoi si skllevër shqiptarët, duke i persekutuar, duke i dhunuar e vrarë, burrat, por deri dhe  vajzat e gratë shqiptare me fëmijë në djep apo dhe në bark. Në kushtet e një shtypje të rëndë e mizore, duke mos duruar skllavërimin, disa, mes tyre edhe heroina e librit, njëherazi autore, u detyruan të braktisin vendlindjen dhe të merrnin udhët tragjike të mërgimit. Poetesha shprehet dhembshëm me vargje, duke iu drejtuar fatit të zi të nënës së saj: “Vetëm ti e di çfarë përjetove në shtëpi,/Barbarët e egër duke të torturuar,/Të rrahën për vdekje për të të çmendur,/Këtë, më mirë të mos ma kishe treguar!” Kurse në vijim, ajo krahas dhembjes që ndjen si mërgimtare, shpreh emocionin, mallëngjimin dhe dashurinë e madhe për nënën e saj të shtrenjtë, që ndodhet larg saj, që nuk e braktisi atdheun me gjithë situatat e rënda nën pushtimin e egër e barbar: “Me shumë mall po ju shkruaj,/Deri në vdekje për ju po vuaj,/Nga mërgimi, me mallëngjime,/Të përqafoj, oj nëna ime!” Kurse te vjersha” Vendlindja ime”, poetesha Hoti rrëfen shpirtin saj të madh e të dëlirë, zemrën e saj të dhembshur: ”Të shkruaj nga larg, se s`të harroj,/Përherë me ty, dua të jetoj,/Gëzimin  e hidhërimin që pata me ty,/Unë i shndërrova vetëm në dashuri.”

Vjershat rrjedhin njëra pas tjetrës si ujëvara me ujë të freskët e transparente, ku lexuesi ndjen dëshirën të zhytet dhe të ndjejë, bashkë me freskinë dhe bukurinë, edhe vlerën e ujit të rrjedhshëm e jetëdhënës, që  zbret me rrëmbim nga malet e lartë e të bardhë, ku dëbora shkrinë nën rrezet e ngrohta të diellit. Te vjersha “I vetmi në këtë botë”, poetesha zbraz gjithë çka në zemër për njeriun që dashuron, por, e përfshirë nga pengesa të shumta, që nuk ia mundësuan realizimin e dashurisë së saj, ajo e rrëfen këtë ndjenjë si pengë të jetës, duke bërë njëherazi një vetëqortim, sepse duhej të ishte treguar edhe më guximtare dhe  e panënshtruar, të kishte dëgjuar zërin e  zemrës, të kishte vepruar siç i thoshte ajo me rrahjet e saj dhe ta zgjidhte dilemën që e mundon edhe sot e kësaj dite: ”Kurrë në jetë mos mendo,/Që unë do ta dua një tjetër,/Vetëm ty të mendoj,/Por nuk dijë si të veprojë”. Duke u ndjerë e vonuar dhe e pafuqishme për të  jetësuar ndjenjat dashurore, poetesha  i drejtohet për ndihmë Perëndisë tek e cila ka besim të plotë. Në vëllim, poezitë, si në një “stacion” shpirtëror, ndalen përherë te brenga që fsheh zemra për dëshirën e penguar, për ëndrrën e ndërprerë në mes, por, që, me gjithë këtë pezmatim, siç ndodh me njerëzit e dashuruar fort, herë-herë shpresa dhe besim vagëllojnë në mendjen e poetes si një flakërimë vetëtime, që shfaqet befasisht në errësirën e një nate dimri, duke i dhënë shpresë se, mbase, kushedi, ndoshta, ëndrra e saj do të marrë drejtimin e duhur, do të ndodh mrekullia e dëshiruar e, kësisoj, jeta do ta gëzojë, ajo do të lumturohet, ëndrrat e saj të ndritshme do të marrin udhë, do të gjallërohen dhe do të bëhen të prekshme si vetë jeta. Por, shpejt ëndrra shuhet, në vend të saj dhe të dritës, te shpirti i poeteshës heroinë, zë vend errësira, zemrën e saj e shpon si shigjetë e mprehtë dhembja për ëndrrën e  shuar dhunshëm e, si pasojë, asaj asgjë nuk i hynë në sy: “Ajo errësirë mua më treti,/Në një kënd ku dielli nuk bënte dritë,/Mungonte Ylli e trëndafili,/Për mua ferr mbretëronte çdo ditë”. Kurse te poezia “Kjo botë e verbër ishte për mua”, poetesha Hoti, me një figuracion të gjetur e të rrallë e që shumë poetë do ta kishin zili, shkruan:”Errësira çdo herë mua më shoqëroj,/Duke vuajtur e lotuar e strukur në vetmi,/Përherë qielli më shikonte i trishtuar,/Duke ngrohur shpirtin tim me yjet e tij”.

Duke lexuar poezitë dhe duke kryer detyrën e redaktorit, herë-herë më rrëmbente mendimi se vargjet e Emine S. Hotit janë një himn origjinal i dashurisë, ajo i këndon asaj me fjalët më të sinqerta dhe më të pastra, duke i thurur vargjet me transparencën dhe ndriçimin që përcjellin deri tek ne yjet dhe hëna. Janë vargje që na tronditin dhe na vënë në mendime, duke na rrëfyer se zemrat e dashuruara fshehin dhe mbajnë brenda tyre prush të zjarrtë e të nxehtë, të mbuluar nga një shtresë e hollë hiri, e që, mund të zbulohet, vetëm në mënyrë metaforike dhe të figurshme, me gjuhë poetike të vërtetë: “Në brendësi të shpirtrave tanë,/Patëm të shtrenjtën dashuri,/Dashurinë e pastër si floriri,/Që heshtja jonë e mbuloj përgjithnjë”.(Në këtë rast, në mënyrë të figurshme, dashuria është prushi i zjarrtë, kurse heshtja është hiri që e mbulon).

Në vëllim lexuesi do të ndjejë dallgët e mallit për vendlindjen, atë mall që e kanë vetëm mërgimtarët e detyruar të zvarriten rrugëve të botës për mbijetesë, por që zemra u vlon nga dëshira që t`i gjenden pranë atdheut dhe njerëzve të tyre të shtrenjtë; aty e kanë mendjen, për atë u rreh zemra, duke ndjerë si detyrë të brendshme që të bëjnë edhe ata diçka, të kontribuojnë  për atdheun. Ndërkaq, poetesha, duke e lënë të lirë, si një shqiponjë në fluturim, ndjenjën e dashurisë për atdheun dhe të nderimit për luftëtarët e lirisë, u thur  vargje të ngjyer me nektar zemre dëshmorëve, që sakrifikuan jetën e tyre për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës. Kanë një tingëllimë të veçantë vargjet që shprehin respekt të thellë për sakrificat ndaj atdheut, një tingëllimë që ndez më shumë flakët e zjarrit poetik, teksa ai zjarr përcjell nderim dhe mirënjohje për dëshmorët që mbetën të shenjtë në piedestalin vezullues  të lirisë: ”Ju lumtë o trima, ju nuk vdiqët kot,/Gjithë kombi ynë me ju mburret sot,/Vendi ynë sot me krenari,/Përjetë do t`ju shkruaj juve  histori”. Kurse poezia “Shkove pa lamtumirë”, i kushtohet dëshmorit Hafir Shala, të cilin poetesha e ka pasur shokë shkolle: “Kam ca fjalë, për t`i thënë TY,/Pusho i qetë, me  gjithë shoqëri,/Në çdo kënd, jeni me ne,/S`keni vdekur, por keni le!” Kombi dhe atdheu janë për poeteshën një simbolikë e bukur dhe një lajtmotiv udhëheqës në jetë. Ajo, sa herë shkruan, vendlindjen, atdheun dhe kombin nuk i largon kurrë nga mendja, përkundrazi u këndon me zjarr dhe me shpirt, me zemër dhe me hove të larta shpirtërore. Kjo duket shumë qartë dhe te vjersha “Krenohemi me ty”, kur poetesha shkruan: ”Sa ndihem krenare vendlindje me ty,/Për ty çdo herë ndiej vetëm dashuri,/Kah do që shkoj, kudo që shkova,/Kurrë me askënd ty nuk të ndërrova”.  Dhe më tej: ”Lotët faqeve më rrjedhin,/Vërshojnë pa u ndalur si përrua,/Qaj me mall dhe rënkoj,/Për vendlindjen që me shpirt e dua”. Është origjinale dhe interesante poezia ”Libri”, e ku, autorja shpreh dashurinë e saj për librin dhe leximin, rrëfen vlerat e librit dhe sesa ka mësuar dhe mëson prej tij, e konsideron atë një shokë të dashur dhe të mençur, që ndriçon errësirën dhe i jep zemër e krahë. Kurse në përfundim ajo e mbyll këtë poezi me vargjet këshilluese: “Për të gjithë kam një këshillim,/Duajeni librin deri në amshim”.

Vjershat e Emine S. Hotit, herë-herë kanë edhe karakter filozofik. Poetesha vlerëson dhe analizon jetën e njeriut, e respekton atë, të drejtat dhe liritë e tij, kërkon që njeriu pavarësisht kushteve e rrethanave, të nderohet dhe të respektohet, si qenie që ka lindur i lirë. Nëpërmjet vargjeve ajo kundërshton  me forcë padrejtësitë, që shpesh u bëhen individëve, grupeve shoqërore e deri popujve e kombeve, duke iu mohuar atyre të drejtat dhe liritë, për të jetuar dhe për të gëzuar jetën të qetë dhe të lumtur. Duke jetuar dhe punuar në një vend me demokraci të zhvilluar siç është Norvegjia, poetesha ka fituar koncepte të reja dhe të bukura për jetën e njeriut. Ajo kërkon që njeriu të lihet në liritë, në  të drejtat e tij, ai as të mos dhunohet nga më të fortët dhe më të fuqishmit, por të respektohet, madje në jetën e tij nuk ka pse të tjerët të ndërhyjnë, përkundrazi duhet të tregojnë respekt. Të tjerët, le të përmirësojnë në radhë të parë veten e tyre dhe të mos mbajnë vështrimin vetëm tek tjetri, duke parë “qimen te tjetri dhe jo traun tek vetja”. Ja se si shprehet poetesha: “Njeriu vjen vetëm njëherë në këtë botë,/Jetën e tij për ta jetuar,/Lirinë e jetës së tij për ta gëzuar,/Nuk vjen në këtë botë për t`u mallkuar”. Dhe e mbyll vjershën me vargjet aforistike: “Një lindje, një jetë, një dashuri,/ Një vdekje për çdo njeri”. Kurse te vjersha “Pyesni zemrën” e cila pagëzon dhe titullin kuptimplotë të vëllimit, autorja shpalos kulturë intelektuale të vërtetë, nga e cila lexuesi kupton se poetesha vetë ka parë e provuar shumë në jetë, ka arritur të nxjerrë konkluzione të thella nga jeta dhe, që, doemos ato nuk i lë djerr e në shkretëtirë, por u jep gjallëri me vargjet dhe këshillat e saj poetike, të cilat janë njëherazi edhe aforizma të ndjera: ”Mos pyetni njeriun çfarë ka ndodhur,/Pyetni zemrën e tij çfarë ka përjetuar,/Çfarë ka parë me sy, çfarë ka dëgjuar,/Pastaj mundemi atë me e gjykuar”. Kurse te vjersha “Ndodhitë duhen shkruar”, poetesha përcjell me modesti përvojën e saj, por edhe nënvizon përkushtimin e sinqertë në  udhën e shkrimeve: ” Në momentet kur shpirti qetësi gjen,/Lapsin dhe fletët gati dua t`i kem,/Gjithë ndodhitë duke i shkruar,/Që të di se si kam vepruar”. Kjo këshillë e vyer e poeteshës, vlen për këdo, sepse siç thoshin të vjetrit: “Fjalët i merr era, ajo që shkruhet mbetet.”(“Verbavolant, scriptamanent”). Dhe e shkruara ne na kujton hapat e jetës, episodet dhe ndodhitë e shumta, që, nëse nuk shkruhen, ato “shkrihen si kripa në ujë”, harrohen dhe, kështu, njeriu humbet shumë gjëra të çmuara e me shumë vlerë, që kanë të bëjnë me rrugët e tij të jetës, me shpirtin e tij dikur të ri dhe të zjarrtë, me ëndrrat dhe pasionet, por edhe me përvojat që i vlejnë atij vet e  që mund dhe duhet t`ua përcjellë brezave të rinj, fëmijëve, nipërve dhe mbesave, që edhe ata të ecin sa më drejtë dhe në mënyrë të ndershme në rrugët e jetës.

Është një simbolikë e vërtetë dhe himn i gjallë poezia “Nëna Terezë”, e cila të frymëzon dhe të befason me  vargjet e bukur plot figuracion artistikë, e ku poetesha jonë shpreh ndjenja të sinqerta respekti, dashurie dhe mirënjohje për Nënën e Madhe Shqiptare, e cila i dha emër dhe nder të veçantë kombit shqiptar, zgjoi tek ne ndjenja të reja krenarie për emrin e madh shqiptar: “O nëna jonë e shenjtë,/Mburrja jonë kombëtare,/Na bëre të jemi kokëlartë,/O NËNË TEREZA – NËNA JONË E MADHE!” Sikurse, vargje që dalin nga zemra, poetesha thur edhe për pajtimtarin e madh Anton Çeta; kujton kontributet e tij për pajtimin e shumë shqiptarëve që ishin në hasmëri me njëri-tjetrin, por ajo e kërkon edhe sot atë njeri dhe burrë të mençur, që të ngrihet edhe një herë dhe të ndihmojë shqiptarinë, të qetësojë mendjet e nxehta, të qartësojë disa situata të turbullta e marrëdhënie jo vëllazërore midis politikanëve shqiptarë, t`i shërojë ata nga ndjenjat e urrejtjes e të hakmarrjes dhe t`i  bashkojë më shumë e më fort për t`i bërë ballë jetës, vështirësive, intrigave dhe kurtheve që ngrenë armiqtë e kombit, të cilët herë duket sikur humbasin diku dhe, papritmas ngjallen dhe shfaqen përsëri me ligësitë e tyre, duke na kujtuar proverbin e lashtë se “Ujku qimen e ndërron, por zakonin se harron!” Ja se si e portretizon poetesha Hoti pajtimtarin e shquar:”Ishe njeri i madh,/O burrë  i bujarisë,/ O Baci Anton,/Po të thërrasin të gjithë./Ah!, sikur të jetë gjallë bacë Antoni,/T’i  bashkojë  këta shqiptarë të përçarë,/Që s’ka kush që  i bashkon”.

Respektin për gruan, poetesha e shpreh në mënyrë magjike te vjersha “Urim për 8 Marsin!” një urim që del nga zemra e një gruaje që ka kaluar mundime të shumta në jetë dhe që uron gjininë e saj, gratë dhe vajzat me fjalët më të ëmbla, më të ngrohta, më të sinqerta, të mbushura me figuracion të lakmuar artistikë, me figura si perlat që gjenden duke i kërkuar gjatë dhe pa u lodhur: “Në zemrat tuaja mbretëroftë çdo herë,/Gëzimi, hareja e lumturia,/Të pa vdekshme jeni, ju fali Perëndia,/Me ju krenohet e mbarë njerëzia/ Kudo që jeni në këtë planet,/Të bukurat e natyrës, burime të jetës,/Pasardhësit tuaj Zoti ju bekoftë,/Gjitha të mirat juve ju dhuroftë!/Burim i pa shterur jeni në këtë botë,/Gjini e bukur natyra ju krijoj,/Nga ju rrjedh mjalti e pasuria,/Me ju gjithnjë bota do t`përparojë.” Kurse vargje të tjera plot zjarr, poetesha derdh edhe te poezia “E dashura nëna ime”. Nga dëshira e mirë dhe emocioni që më krijoj kjo poezi, s`po rri dot pa i përmendur disa vargje: “Nga larg e tretur në mërgim,/Të përqafoj o nënë, me mallëngjim,/Ti je në mendjen e zemrën time,/O e shtrenjta,e dashura nëna ime!/Na ndajnë mijëra kilometra,/Por dije o nënë, unë çdo ditë të kujtoj TY,/Nipërit dhe mbesat të duan shumë,/Të përshëndesin me shumë dashuri./Fati e deshi të marr rrugën e mërgimit,/Të ndahem nga ti e dashura nënë,/Ti rrezja e diellit në ditët e vështira për mua,/Ti ngushëllimi im në netët e gjata pa hënë,/E di se të ka marr malli për mua,/Çdo here zemra me qanë, syri loton,/Vajza jote mërgimtare të përqafon./Nipat dhe mbesat tuaja,/Janë krenare me TY,/Të përshëndesin dhe të urojnë 8 Marsin,/Nëna e gjyshja jonë e dashur,/qofsh e lumtur gjithnjë”.

Nuk po zbuloj në këtë fjalë parathënë-se gjithë bukuritë poetike që përcjell zemra e madhe dhe shpirti i bukur i poetes shqiptare-norvegjeze Emine S. Hoti, por dëshiroj të shpreh respektin e thellë ndaj saj dhe ndjenjave të ngrohta poetike e me bukuri tronditëse, e, gjithashtu, dëshiroj  t`i them lexuesit që t`i lexojë poezitë e këtij vëllimi, të cilat zhvillojnë çiltërsisht përgjigjen e titullit: “Pyesni zemrën”. Është një zemër që rrëfen pa reshtur dhe me ndjenjë, që shfaq lirshëm  bukuritë e shpirtit njerëzor, mirësitë dhe dashuritë e pastra si kristali dhe gurgullimën  e shëndetshme të jetës, ashtu siç e urojmë dhe  e dëshirojmë të gjithë.