Gani Mehmetaj: Kalorësit e Dardanisë

Gani  Mehmetaj

Kalorësit e Dardanisë (1)

Pika e imët në horizont sa vinte e rritej. Kjo na gëzonte, po aq sa na mbante pezull. Një kalorës, lajmëtar, vinte drejt nesh, ndërsa kishte ditë që s'morëm as dërguam kumte. Kështjella ishte e rrethuar nga të gjitha anët. Shtrëngimi i hekurt i ushtrisë armike e lëshoi pak, mirëpo ushtria mrizonte më tutje, duke mbledhur forcat e veta të shpërndara dhe duke lëpirë plagët mu si bisha shumëgjymtyrëshe. Edhe ne mëkonim plagët, mblidhnim forcat e fundit, të rralluara nga luftimet, ndërsa gratë kishin nisur ta kontrollonin frikën, sulmonin e mbroheshin si luftëtarët me përvojë. Shumë prej tyre sa herë hidhnin shigjeta a zjarre rrëshire qanin e klithnin të traumatizuara. Pushimi na duhej të gjithëve. Sa do të zgjaste, askush nuk e dinte. I përhumbur në mendimet e mia, majë kullës së vrojtimit, nuk e kisha ndier as kur u afrua kalorësi, as kur u fut brenda dhe lëshoi kumtin, që na tronditi më keq se sulmet e armikut.

- Daorsi me treqind kalorës ra te Mrizi i Zanave, - fliste i mbushur frymë lajmëtari Kestrin. Ushtarët u grumbulluan rreth tij, e shikonin me ngulm në buzët që i dridheshin. Sytë e lajmësit shihnin djathtas e majtas pa gjetur prehje.

- Ishin të shumtë mësymësit, vinin valë-valë pa e përfillur vdekjen. Lufta e egër, e gjatë, e pamëshirshme, rraskapitëse, të rrëqethte. Kur u futa në Grykë, kalorësit e Daorsit më panë si fantazmë, nuk prisnin njeri t'u vinte nga ajo anë. Fantazma më dukeshin edhe ata: të përgjakur, të zbehtë, të sfilitur e të etur. Ecnin e silleshin si somnambul, sytë e skuqur nga pagjumësia e pluhuri nuk i mbyllnin kurrë. Ndonjëherë e vidhnin një copë gjumë majë kalit me sy hapur.

Derisa lajmësi Kestrin rrëfente, kështjellarët e shihnin si të qe kthyer nga ajo botë. Ai nga ajo botë po kthehej, të treqind kalorësit e falangës Dardania ranë, ai u nis një herë me ta në botën e përtejshme dhe sërish u kthye i vetëm. Nuk e mbante në mend si shpëtoi, kur u vranë dhe ku mbetën hordhitë armike që vinin pa u ndalur. Mbante në mend kur një goditje e trallisi, një herë iu soll bota rreth e përqark, pastaj e zuri gjumi.

-Unë nuk isha në treqindëshen e kalorësve, erdha më vonë, prandaj zotat nuk më morën, më kthyen. Kohë të gjatë sa nuk e mbaj në mend, nuk u bëra i gjallë. Kur u kthjellova, pashë vetëm kufoma, kalorës të shtrirë sa gjerë gjatë, pashë më tutje kuaj të masakruar nga goditjet e shpatave të armikut. Disa luftëtarë qenë kruspullosur nga plagët, ashtu të kruspullosur i zuri çasti i fundit. Të tjerët flinin të qetë gjumin e përjetshëm. Nuk e besoni çfarëdo që t'ju them po nuk e patë vetë. Ishte diçka që asnjë përrallë a legjendë nuk e përshkruan: trupa të shpërndarë të kalorësve pak hapa larg kuajve, mizëri ushtarësh të huaj të vrarë e të shpërndarë në pozita të ndryshme. Atë mëngjes qetësia të tmerronte. Mrizi i Zanave tmerr e lavdi më të madhe nuk kishte parë. Më vinte të qaja, por lotët më kishin shteruar. Provova të lëshoja një zë të thërrisja dikë në ndihmë, por asnjë tel zëri nuk më punonte.  Një herë nisa t'i mblidhja të vrarët tanë, i tërhoqa zvarrë disa, por ishte e pamundur, ishin të shpërndarë në tërë Grykën, disa nuk i kishin gjymtyrët, të tjerëve nuk më bënte zemra t'ua prishja gjumin, sa të qetë më dukeshin në gjumin e tyre të përjetshëm. Komandant Daorsin e pikasa, një shigjetë ia kishte përshkuar fytin, disa goditje sëpate ia kishin çarë parzmoren.

Jo shumë larg tij pushonte në paqe Doriani.  I zbehtë në fytyrë, pa përkrenaren që i kishte rënë pak hapa më tutje se si më dukej sikur po pushonte, sepse ditë të tëra nuk pushoi. Glauku me sy të hapur, të shtangur, sikur më pyeste me habi: Po unë ç'kërkoj këtu? Monumi ishte në krye të Mrizit të Zanave, i madh dhe i bëshëm, plagët i pati të shumta.  Përkrenarja nuk i kishte rënë, shpatën e mbante me duar të shtangura. Nuk eca më tutje, sepse në atë turbullirë që më mbërtheu pata përshtypjen se pak hapa më tutje do ta shihja kufomën time. Dikur më mbërtheu ngashërimi. Nuk e kapja nga duhej të ngjitesha që të kaptoja humnerën me kalin që shihte çdo cep me instinktin a kafshës së lemerisur. Dikur e kapa fillin e dhiares së fshehtë.

Kalorësi i tronditur pjesën tjetër të luftimeve na e dha në zyrën e komandant Konstandinit. Ai e përshkroi rrjedhën e betejës që nga dita kur u fut në Grykë. Luftimet ishin në vlug kur ia afrua prapavijës. Kalorësit mbroheshin, bënin vrapim qarkor, tërhiqeshin e sulmonin sërish. Hordhitë armike një herë futeshin me drojë në ngushticë, pastaj merrnin zemër e nisnin sulm të verbër me klithma që të ngjethnin shtatin. Kur mendonin se e morën fushën e betejës nën kontroll, dëgjoheshin britmat e kalorësve, ushtonte troku i kuajve e vringëllima e shpatave. Hi e pluhur ngrihej mbi Mrizin e Zanave. Dielli të përcëllonte nga vapa, pluhuri ta digjte fytin.

-Nata ishte më e trishtë, - tha ai. -Shpendkeqi nuk pushonte.

- Kalorësit nuk e shihnin armikun, ndërsa e ngulnin shpatën në  mish, u fërgëllonte shtati, sepse nuk e dinin nga t'i prisnin goditjet. Në pushimet e shkurtra në mes të dy betejave, qetësinë e natës e thyenin ofshamat e ushtarëve të plagosur. Kur mendonin se armiku u tërhoq, ndërsa prisnin prehje, atëherë dëgjoheshin britmat. Sulmi niste nga fillimi. Pak para se të agonte, pushonin sulmet, gryka qetësohej, qetësoheshin edhe kodrinat sipër. Koteshin kalorësit mbi kuaj, sepse asnjëri nuk mund të zbriste që të mos i zinte sulmi në befasi, flinin diku në errësirë edhe ushtarët armiq.

Të nesërmen prapë nga lugina dëgjohej ushtima në formë britme të valëzuar të ushtarëve të armikut. Retë e pluhuri i mbulonin, numri i tyre nuk shihej, nuk shquheshin as formacionet. Sipas vijave të pluhurit që shprisheshin, pas një kohe, trupat që sulmonin nga lugina, ishin të çrregullta. Sekush mbante në dorë shpatën e shtizën. Harkëtarët tanë ishin prapa nesh në një kodrinë, vështronin armikun duke pritur me tension urdhrat e gjuajtjes.

Dikur turmat e shthurura të armikut afroheshin, më bëhej se ua dëgjoja frymëmarrjen. Britmat e tyre ishin shurdhuese, nuk dija nga vinin. Më habiste shpejtësia e lëvizjes së tyre, me hap të shpejt ushtarak, gati në vrap, sikur donin ta zvogëlonin hapësirën mes nesh e tyre. Nuk e di si i kishin bërë llogaritë, mizërinë e ushtarëve armiq mezi e zinte gryka e ngushtë. Në fund të grykës ishin kalorësit tanë që prisnin mësymjen dhe duhej ta ndillnin sulmin. Rreshtat e tyre duhej të shpërndaheshin që të lëviznin nëpër grykë, ndërsa pikërisht këtu ishte përparësia jonë, ata do të detyroheshin të pakësonin fuqinë goditëse, kur i bllokonim në vendin më të ngushtë,

Heshtja jonë, në pritje të sulmit, e paqësoi grykën e kreshtat sipër kokave tona. Befas kur ia bëhen në krye të kodrinës shpërthyen zërat e ushtarëve armiq.

-Mos nxitoni, mos nxitoni! - na urdhëronte me zë të qetë komandant Daorsi.

Zëri i dridhej, por e ndieja se nuk kishte frikë, kishte emocione që na barteshin edhe neve. Ajri u elektrizua, po të shkrepte një xixë stralli do të shpërthente tërë gryka. Këmbët që pak më parë më dridheshin në leqe, m’u shtangën, m’u lëvarën si cungje në ijët e kalit.

Prapë i ndiqnim me vëmendje lëvizjet e shpejtuara të armikut. Prisnim me shqisa të tendosura urdhrin kur do të godisnim. Para se të niseshim në sulm me kuaj që mezi i frenonim, harkëtarët ngrehën harqet, prisnim afrimin e armikut në rrezen e tyre të goditjes. Gati i humba shpresat se do të godisnim harkëtarët tanë, kur shiu i shigjetave e mbuloi qiellin. Kur pushuan shigjetat nisi mësymja jonë kundër tyre dhe e tyrja kundër nesh.

Për një të dhjetën e sekondës e pashë kështjellën tonë në largësi, m’u duk se edhe Daorsi  ktheu kokën nga kështjella. Furia e tij më zgjoi nga hutimi. 

Mora në shënjestër formacionin e parë të sulmuesve. Kalorësit lëshonin klithmën luftarake. Harkëtarët gjysmë të strehuar prapa shkëmbit hidhnin shigjeta dhe ruheshin nga kundërgoditjet.

Dielli binte pingul mbi helmeta, truri na ziente nga vapa, kuajt kishin djersirë, mezi merrnin frymë, armiqtë vinin valë- valë, sulmonin e binin, ne ishim në një pozitë të mirë, por e kishim vështirë ta mbronim për një kohë të gjatë grykën, ndërsa prapa grykës strehohej pjesa më e madhe e të ikurve nga katundet e luginës. Dhe mizëria e ushtarëve armiq synonte majat e kreshtës që të depërtonte në prapavijë, atje ku ishin të strehuar gra e fëmijë.

Aty pashë Glaukun, me sy të shqyer, se si luftonte duke e vringëlluar shpatën majtas e djathtas. Nuk e di kur ra, por kurmin ia pashë me një plagë të madhe në kafkë.

Doriani, kalorësi zbulues, vraponte si era me kalin e tij të shpejtë, e pashë kur u fut në mesin e grupit të madh të ushtarëve armiq, godiste me sa i hante shpata, nuk isha shumë larg tij, por mbeta prapa, kur më dolën para një grumbull këmbësorësh, kurse atij një grup ushtarësh me heshta ia rrëzuan kalin. Doriani ishte i lehtë dhe i shpejtë, por ata ishin të shumtë, e rrethuan nga të gjitha anët. Fundin e pati të keq, ushtarët e rrethuan, secili e godiste me zemërimin e vet, nuk e di a mbeti pjesë e trupit pa ia shpuar me heshta.

Kalorësit e Dardanisë (2)

Kalorësi lajmëtar tregoi edhe për fundin e Monumit. Ai nuk e vrau veten që të mos binte në dorë të armikut. Ai ra në fushë të betejës.

- Kur u vërsul, godiste si i ndërkryer, e merrte veten sa herë e godisnin. Mori disa plagë, ishte i kthjellët deri në çastin e fundit.

Daorsin nuk e pashë kur ra, e di që deri në çastin kur mua m’u errësua mendja ai u printe kalorësve, - fliste lajmëtari Kestrin, ndërsa nisi ta ulte zërin si të pëshpëriste.

-Aty e pashë për herë të parë kalorësen e re Ledita, që luftonte përkrah të tjerëve, flokët i dilnin nga helmeta, i shtriheshin mbi supe, trupi i zgjatur drejt dorës me shpatë të zhveshur se si e bënte të pazakonshme e të frikshme si amazonat e legjendave. Pas betejës nuk ia kërkova kurmin, doja ta mbaja kujtimin e saj ashtu si më doli në betejë. Ende e dëgjoj britmën luftarake, - rrëfente kalorësi lajmëtar.

Me një grup ushtarësh i varrosëm të treqind kalorësit e korpusit të dytë të Dardanisë, në vendin ku ranë me nga një shenjë sipër kokës dhe me një përmendore në krye të varreve.  Ishte e rëndë pamja e Grykës, nuk u afruam as Konstandini as unë, nuk donim t'i shihnin ashtu si qenë katandisur.

Ushtarët varrmihës punuan tërë ditën, gurgdhendësit bënë punën e tyre. Ne rrinim të mpirë duke lëvizur nga një njësit te tjetri.

"Kam qenë çka je, do të jesh çka jam", e gdhendëm një fjali të ushtarëve antikë në gur, ndërsa përfundi urimin:  "Hyu i kalorësve kjoftë me ju!"

Nuk ua bëmë gjëmën, nderimet ushtarake ua bëmë sipas traditës në Grykën e Mrizit të Zanave, në buzëmbrëmje. Boria i binte një muzike të përzishme, të gjithë rrinim të shtangur para varreve të sapohapura. Era e dheut të njomë t'i guduliste hundët, armatimi i rëndë na rëndonte edhe më shumë në këtë pamje të zymtë të vdekjes. Poshtë nesh në katund, nga kisha vinte muzika e një instrumenti "Te Deum laudamus" të Niketë Dardanit.

E pashë me bisht të syrit komandant Konstandinin se si rrinte i  mpirë para ushtarëve të armatosur që  rrapëllonin armatimin sipas komandës së centurionit.

Nga Korpusi i Dytë mbetëm vetëm unë e Konstandini. Athua e dinin këta ushtarë të rinj që rrinin të shtangur para varreve këtë gjë? Nuk ma merrte mendja.

Majën e shigjetës që e kishte goditur në qafë Daorsin ma dorëzuan ushtarët. Shpatën e mburojën me përkrenaren e gjoksoren i futën në varrin e tij, ashtu sikurse ua lamë pranë të gjithë kalorësve armatimin aty ku i varrosën. E rrotullova disa herë këtë majë të mprehtë shigjete që ia mori jetën mikut tim. Gjaku i mpiksur ende i rrinte në cepin e majës. Kur u ktheva në kështjellë e futa në mesin e pergamenave që m’i dha t'i ruaja.

-Nuk më duhen më, - më tha, një natë para nisjes, - ruaji, është e tërë jeta jonë.

Më kujtohen kur dolën nga dyert e mëdha të kështjellës me zhurmë. Troku i kuajve u dëgjua edhe një kohë pasi u larguan. Ushtarët e rinj i shihnim me admirim nga muret e kështjellës, i ndoqëm me sy një kohë të gjatë, gjithnjë duke bërë me gisht kur dilnin në majë të ndonjë kreshte. Një pikëllim më mbërtheu si asnjëherë më parë. Kalorësit qenë nisur edhe herë të tjera në luftë a në ekspedita, përshëndeteshim gëzueshëm me shpresën  se prapë do të shiheshim, por kësaj radhe se si ishte. E ndoqa gjatë kolonën e tyre kur kaptonte qafat e malit.

Ndërkaq, në mbrëmje, kur u ulëm në pijetore të pinim nga një gotë verë për shpirtin e kalorësve, Konstandini më tregoi bisedën e fundit me Daorsin për betejën e Panonisë:

- Të treqind kalorësve të Dardanisë u prija me ankth, druaja se nuk do ta shpëtoja asnjërin, ndërsa përpiqesha të shpëtoja secilin. Kur i ndieja britmat e  ushtarëve të kohortës sime, ndërsa e dija që e goditi shpata e armikut, më therte në zemër, gjithnjë shpresoja se goditja ishte plagë e lehtë.

Pastaj m’u drejtua me pikëllim:

-Mendon se kam të drejtë t' i shpie në vdekje kalorësit?

- Jam hyu që vendos për jetën e vdekjen e tyre?

-Ata janë kalorës dhe atë detyrë kanë, -ia ktheva që t'ia hiqja ngarkesën e përgjegjësisë.

-Ata e dinë ku do të shkojnë, janë të vetëdijshëm për rreziqet.

Heshti. Nuk fola as unë. Për herë të parë e shihja në këtë gjendje shpirtërore shokun e armëve, për herë të parë fliste me rrëke monologësh.

Pjesën tjetër të mbrëmjes e kaluam duke e bërë koordinimin e strategjisë brenda e jashtë kështjellës. Atij i ra të luftonte jashtë. E sigurova se kështjellën do ta mbronim.

Vdekjen e Daorsit e të kalorësve e përjetoi rëndë, megjithëse askush nuk priste se ata do të ktheheshin. Por shpresa e vakët na mbante.

Që nga fillimi i betejës nga bedenat e kështjellës e patëm vështirë të shquanim luftën e treqind kalorësve në Grykën e Mrizit të Zanave. Herë-herë kur pamja na vinte pak më e qartë, shihnim pjesë të kalorësve se si sulmonin e tërhiqeshin, pikëlloheshim kur ia mësynin mizëria e ushtarëve të këmbësorisë armike. Kohën tjetër ishim të zënë me mbrojtjen e kështjellës, të rrethuar ishin edhe dy kështjellat malore, kurse ajo përballë nesh, Suka, tutje në horizont, nuk shihej nga mjegulla. Vetëm ndonjëherë na vinte sinjali se ata ishin aty.

Fragment romani