Ganimete Thaçi: “Kompleksi i alibive” të tranzicionit

Nga psikoanaliza e Hobartit tek “kompleksi i alibive” të tranzicionit

Nga Ganimete Thaçi

Shoqëria shqiptare, në këtë proces hapjeje të pandalshëm, shoqëruar me një progres të jashtëzakonshëm social, ekonomik e shoqëror, po ndeshet gjithnjë e më shumë me probleme dhe komplekse të së kaluarës, që vijnë si “kompleks rrethanash dhe alibishë” të kohëve që tanimë i përkasin një të kaluare të pakthyeshme. Ky kompleks buron nga tradita kanunore, që edhe pse tashmë, në kushtet e shtetit të së drejtës nuk ka vend, vazhdon të mbijetojë e të krijojë problem madhore në vendin tonë.

Çështjet e raportit mes lirive dhe të drejtave qytetare dhe tejkalimit të lirisë nga individët keqbërës, grupet dhe bandat kriminale janë komplekse dhe kërkojnë një trajtim të specializuar nga ekspertët e antikrimit, sociologët dhe psikologët.

Një nga rrymat më moderne bashkëkohore të psikoanalizës së sotme lidhet me shentologjinë, përfaqësuesi më karizmatik i së cilës Hobardi, ka një teori mjaft interesante, ku sipas saj, devijimet psikologjike, traumat shpirtëore dhe prirjet antishoqërore të njeriut lindin dhe kultivohen që në paralindje, kur gjendet në barkun e nënës. Nëse i besojmë kësaj teorie, njeriu nuk është plotësisht përgjegjës për atë që është, në kuptimin e sjelljes dhe të modelimit social, pasi nuk ka të drejtën e zgjedhjes dhe të alternativës. Teoritë më racionale të psikologjisë, shkencës dhe fesë thonë se njeriu nuk ka të drejtë të zgjedhë shumë gjëra në jetë, por mënyrën e tij të sjelljes, kulturën, mënyrën e komunikimit dhe raportet me të ngjshmin, etj.,sigurisht që po. Por edhe familja, shkolla, shoqëria kanë shumëçka në dorë për edukimin e fëmijëve dhe të rinjve, që modelet e tyre sociale të sjelljes, etikës, punës, talentit etj të jenë produktive dhe në përputhje me modelet më të suksesshme sociale e shoqërore, në të gjithë brezat.

Hapja e Shqipërisë, krahas zgjimit të resurseve të gjithëfarëshme, të energjive pozitive shndërruese e transformuese, solli me vete dhe një radikalizim të keqbërjes, lulëzim të botës së krimit, grupeve shoqërisht të rrezikshme dhe bandave kriminale, të cilat kulmuan në vitin 1997, kur shteti ra dhe krimi i rrugës fitoi legjitimitet. Grupet e krimit dhe bandat e aramtosura u bënë mbretër të rrugës, sfiduan ligjin dhe të drejtën, mbollën frikë e terror, lanë pas hijen e kobshme të anarshisë dhe kaosit. Një gazetë prestigjioze perëndimore e cilësonte Shqipërinë e vitit 1997, si “mbretëria e gangsterëve dhe figurave të krimit të rrugës”, si vendi ku “mjafton të keshë një kallash në njërën dorë dhe një krikëll birrë në dorën tjetër” dhe mund të bësh çfarë të duash pa të hyrë gjëmb në këmbë.

Ky vizion gjysëmapokaliptik do ta shoqëronte për një kohë të gjatë imazhin e vendit të shqipeve, aq sa dhe sot, pas kaq vitesh, megjithë luftën e madhe të strukturave të shtetit shqiptar, kryesisht të policisë dhe antikrimit, për ta frenuar këtë paranojë kërcënuese, bota e krimit vazhdon të rezistojë me dëshpërim.

Është e vërtetë se pas vitit të mbrapashtë, nisi një goditje frontale ndaj grupeve dhe bandave të armatosura, të cilat do të pësonin goditje të rënda, shaktërruese, por jo rrallë ato do të ripërtëriheshin me elementë të rinj kriminalë. Me kohë, disa nga anëtarët e këtyre bandave janë të vrarë në larje hespesh midis bandave rivale ose me njëri tjetrin, disa të tjerë janë arrestuar dhe kanë marrë dënimin përkatës nga gjykata, ka syresh që  ndodhen në burgjet e huaja, duke vuajtur dënimin ose në pritje për tu ekstraduar, ndërkohë që ka prej tyre që janë në kërkim nga policia shqiptare apo Interpoli.

Plaga më e infektuar dhe që ende pas njëzet e pesë vitesh luftë të shtetit dhe shoqërisë nuk po mbyllet është ajo e gjakmarrjes dhe hakmarrjes, jo dhe aq për motive kanunore (sigurisht edhe për këto motive) se sa për motive të dobëta, për të përligjur hakmarrjen, keqbërjen, grabitjen, trafiqet e qenieve njerëzore etj.  Të përfshirë në ethet e hakmarrjes, dhjetëra banda në vendin tonë, përgjatë një lufte të gjatë e të egër, janë shpërbërë, ndërkohë që mjaft protagonistë të tyre janë ekzekutuar në mënyra mafioze.

Krimi për motive hakmarrje, ku përzihen hakmarrjet primitive e për motive të dobëta me hakmarrjet sociale, pronësore etj, po kthehen përsëri në rend të ditës, duke vazhduar të inicojnë ngjarje të rënda, të cilat shpesh nuk arrijnë as të parandalohen e as të zbulohen kur ndodhin.

Një nga problemet më madhore me të cilat mplekset vargani dramatik i hakmarjes dhe gjakmarrjes është çështja e pronave, që është nyja gardiane e kësaj të keqeje.

Edison Ilir Hoxha nga Lezha, 27 vjeç, bëhet viktimë e një hasmërie midis familjes së tij dhe familjes Ndocaj për çështje pronësie, që ka nisur që në vitin e largët 1915, me vrasje dhe presione të ndjërsjellëta. Me 11 gusht 2015, dora e gjaksit të vjetër ka nxitur një akt dhune në dyqanin e Edsonit, ku nga sulmi i disa personave të panjohur, Edisoni ka pësuar dëmtime serioze në kokë dhe ka përfunduar në spitalin e traumës.

Olsi  Tonuzi nga Dibra, 41 vjeç, me arsim të lartë për ekonomi agrare, po për çështje pronësie më 25 gusht 1997 plagoset pranë spitalit të Peshkopisë, me pasoja dëmtim i rëndë veshke dhe rrezik jete. Pas dy muash ndaj tij është bërë përsëri atnetat, çfarë e ka detyruar të shkojë në Greqi, ku për një vit i është nënshtruar transplantit të një veshke, por hasmi e ka ndjekur dhe në tokën helene. Konflikti ka nisur për njëzet e dy dynim tokë të grabitura familjes Tonuzi nga mafia  e kromit, ku persona me një inkriminim të rëndë e kanë ndjekur hap pas hapi e kohë pas kohe dhe ende vazhdojnë ta ndjekin për ta ekzekutuar, vetëm pse ky person kërkon të drejtën e tij të ligjshme, të drejtën e pronës.

Marrja kurajë e individëve dhe familjeve kriminale për të mbajtur peng qytetarë dhe familje që kërkojnë të drejtat e tyre qytetare e pronësore, ndodh në kushtet kur presioni i botës kriminale nuk ndesh aq sa duhet në përgjigjen e organeve të ligjit dhe të drejtësisë.

Në zonat ku kanuni ka vepruar si një rregullator i brendshëm i jetës së fisit, po shfaqet dukuria e shndërrimit të tij, në mjaft raste, në një selektiv të përgjakur të dimensionit kriminal të shoqërisë shqiptare. Ai po shndërrohet me përdhunë, në këto raste, në një keqinterpret të "së drejtës", e cila shtegton nga njëra palë kriminale te tjetra, duke lënë prapa saga tragjike vrasjesh në errësirë që i etiketohen kanunit.

Shqipëria po del gradualisht nga harta e vendeve të pasigurta, bile ka dalë, përveçse në krimin e gjakmarrjes, e kryeisht nga krimi për çshtje pronësore, i cili për hir të së vërtetës shfaqet si hakmarrje kompleksive, me një agresivitet të fortë dhe përzihet në luftën mafioze mes bandave, me trafiqet njerëzore dhe krimet e tjera. Këto krime qëllimisht i faturohen Kanunit për të fituar “legjitimitet”. Kuptohet që ky nuk është “legjitimitet”, por një tentativë e botës së krimit për të fshehur këmbët, që të mos marrë goditjet e merituara nga dora e fortë e ligjit dhe e drejtësisë.