Viktor Mërkuri: Liberalizmi Ekonomik

Liberalizmi Ekonomik

Studim Shkencor për Liberalizimin Ekonomik dhe krijimin e Zonave të Lira Ekonomike si risi për ekonomin Shqiptare.

Nga Viktor Mërkuri

Liberalizmi ekonomik është identifikuar për reduktimin e statismit, duke reduktuar ndërhyrjen e shtetit në ekonomi dhe liberalizimin e iniciativës private e burokracisë dhe rregullimet administrative mbytëse. Zakonisht përmblidhen në frazën "laissez faire – laissez passer", e cila konsiderohet slogani kryesor i tregtisë së lirë. Liberalizmi në ekonomi nuk është një ideologji e biznesit të shtresës së lartë e cila është duke u përpjekur që të asgjësojë shtresën më të ulëta (kjo është bërë shumë më mirë në sistemet totalitare). Liberalizmi ekonomik është ideja që shteti nuk mund të rregulloj tregun dhe të bëjë sipërmarrësin në çdo fushë sepse edhe e dështuar do të jetë ,dhe për shkak të sajë krijon shtrëmbërime dhe në pjesë të tjera të tregut. Liberalizmi ekonomik është heqja e kujdestarisë së shtetit nga blerësi dhe aktivizimi i konsumit të qytetarit / prodhuesit. Liberalizmi ekonomik është forca produktive dhe krijuese e tregut dhe shoqërisë e cila kërkohet për mundësin e zhvillimit dhe shfrytëzimit e cila është korniza e nevojshme për një klimë lirie. Liberalizmi ekonomik do të thotë liria për të lëvizur mallra, liria e lëvizjes së burimeve njerëzore, liria e lëvizjes së kapitalit, liria nga kufizimet mbytëse burokratike dhe fiskale, dhe në fund liria e lëvizjes së lajme, njohurive dhe ideve.[1] Ata që përfitojnë nga një shoqëri e tillë e hapur nuk është vetëm një pikë e vogël e piramidës shoqërore, por një masë e gjerë e atyre që kanë aftësi individuale, ide origjinale, dëshirën për pjesëmarrje, iniciativë, gatishmëri për të shfrytëzuar mundësitë dhe rreziqet .

Fara e ringjalljes së liberalizmit ekonomik pas antikitetit të Athinës në shek e V p.h.s dhe shtypja e personit për më shumë se dy mijëvjeçarë, u rrëzua  në Francë në mesin e shek. XVIII-të me veprat e C.Montesque, dhe R.Cantillon, dhe sidomos me shkollën natyraliste udhëhequr nga F. Quesnay. Nocioni I Laissez-Faire kaloi së shpjti në Mbretërine e Bashkuar dhe me ndihmën filozofike të D. Hume u zhvillua në duart e Adam Smith në atë që sot njihet si "liberalizmi ekonomik klasik". Adam Smith u mundua të përqëndrojë shumë ide ekonomike dhe teorit e funksionimit të mekanizmit të tregut,si  për të rivendosur ekuilibrin që tashmë ishte drejtuar në mënyrë adekuante nga Cantillon dhe Sir James Steuart, dhe deri tek roli I  rëndësishëm I ndarjes së punës. Ai arriti në librin e tij “Pasuria e Kombeve (1776)” të hedh themelet  e ekonomis së tregut.Kjo punë është në thelb pikë referimi  për fillesat e parimit të analizës shkencore dhe dokumentacionit të funksionimit të nocionit të tregut.[2]

Atje u theksuan mënyrat dhe parimet me të cilat mund të zhvillohet ekonomia, duke krijuar pasuri për të gjithë dhe u theksuan mangësitë serioze në përparësinë e ekonomis së kontrolluar të shtetit, siç ishte ajo e emporo-shtetit.

Kur një vend adopton liberalizmin, efektet ekonomike të cilat vijojnë janë të thella për vendin dhe për investitorët. Liberalizmi ekonomik I referohet një vendi si “të hapur” drejt pjesës tjetër të botës në lidhje me tregtinë,taksat,rregulloret dhe fusha të tjera të cilat në përgjithësi ndikojnë bizneset në një vend.Si rregull I përgjithshëm, mund të përcaktohet se në cfarë shkalle një vend është liberalizuar ekonomikisht  nga sa e lehte është procedura për të investuar ose të krijohet nje biznes I ri në vend.

Vetë thelbi I liberalizmit ekonomik kërkon përmbushjen e një sërë kriteresh ekonomiko-politike sic janë:

Ø      -Heqjen e pengesave për investimin ndërkombëtar

Investimi në vendet në zhvillim nganjëherë mund të jetë një detyrë e pamundur nëse vendi ku është duke u investuar ka disa pengesa për hyrjen. Këto pengesa mund të përfshijnë ligjet e taksave, kufizime të investimeve të huaja, çështje ligjore dhe rregulla kontabiliteti që mund të bëjnë të vështirë ose të pamundur për të fituarnjë qasje në vend.Procesi i liberalizimit ekonomik fillon nga zbutja e këtyre pengesa dhe heqjen dorë një kontrolli mbi drejtimin e ekonomisë për sektorin privat. Kjo shpesh përfshin një formë derregullimi dhe privatizim të kompanive.

Ø      Qarkullimi i pakufizuar e kapitalit

Qëllimet kryesore të liberalizimit ekonomik janë rrjedhja e lirë e kapitalit midis kombeve dhe në ndarjen efikase të resurseve dhe avantazheve konkurruese. Kjo është bërë zakonisht duke ulur politikat proteksioniste të tilla si tarifat, ligjet e tregtisë dhe barrierat e tjera tregtare. Një nga efektet kryesore të kësaj rrjedhje te madhe të kapitalit në vend është se ai e bën atë më të lirë për kompanive që të tërheqin kapital nga investitorët. Një kosto më e ulët e kapitalit i lejon kompanitë të nderrmarin projekte fitimprurëse , projekte të cilat me shumë mundësi ata nuk do të kishin qenë në gjendje të fitonin me një kosto më të lartë të kapitalit para liberalizimit, që çojnë në norma më të larta të rritjes.

^(Shembull)E pamë këtë lloj skenari të rritjes në Kinë në fund të viteve 1970 kur qeveria kineze vendosi një rrugë reformash të reja të rëndësishme ekonomike. Me një sasi masive të burimeve (njerëzore dhe natyrore) ata besonin se vendi nuk është në rritje të përshtatshme për potencialin e tij të plotë. Kështu, në përpjekje për të nxitur rritjen më të shpejtë ekonomike, Kina filloi reforma të mëdha ekonomike që përfshinin inkurajimin e pronësisë private të bizneseve dhe pronave, zbutjen ndërkombëtare të tregtisë dhe të kufizime të investimeve të huaja, dhe zbutjen e kontrollit shtetëror mbi shumë aspekte të ekonomisë. Pas disa dekadash Kina arriti një mesatare fenomenale të normës së GDP-së në një rritje prej mbi 10%.

Ø      Rezultatet në Burs.

Në përgjithësi, kur një vend bëhet i liberalizuar, vlerat e bursës rriten. Menaxherët dhe investitorët e fondeve ose kapitaleve janë gjithmonë në vëzhgim për mundësitë e reja për fitim, dhe kështu një individ I cili është në dispozicion për të investuar priret të shkaktojë një rritje të rrjedhje së kapitalit në të. Situata është e ngjashme në natyrë me pritje dhe rrjedhën e e parave në një IPO (ofertë publike fillestare).

Ø      Reduktimi I risqeve politike

Gjithashtu liberalizimi i redukton rreziqet politike për investitorët. Që qeveria të vazhdojë të tërheq më shumë investime të huaja, fusha të tjera përtej atyre të përmendura më parë duhet të forcohen. Këto janë fusha që mbështesin dhe nxisin një gatishmëri për të bërë biznes në vend, si një bazë e fortë ligjore për të zgjidhur mosmarrëveshjet, ligje më të gjera për zbatueshmëri të kontratës, ligjet e pronës, dhe të tjera që lejojnë bizneset dhe investitorët të veprojnë me besim. Gjithashtu, burokracia e qeverisë është një zonë të përbashkëte cila synohet të jetë më e efektshme dhe të përmirësohet në procesin e liberalizimit. Të gjitha këto ndryshime së bashku ulin rreziqet politike për investitorët, dhe ky nivel i ulët i rrezikut është gjithashtu pjesë e arsyes se pse në tregun e aksioneve në vendet e liberalizuar ngrihet kur pengesat janë zhdukur.

 

Ø      Diversifikimi për Investitorët

Investitorët mund të përfitojnë nga të qenit në gjendje të investojnë një pjesë të portofolit të tyre në një klasë pasurore të diversifikuar. Në përgjithësi, korrelacioni midis vendeve të zhvilluara si Shtetet e Bashkuara dhe vendeve e pazhvilluara ose në zhvillim është relativisht i ulët. Megjithatë, duhet të bëhet një dallim se megjithëse lidhja mund të jetë e ulët, kur një vend bëhet i liberalizuar, korrelacioni mund të rritet me kalimin e kohës. Kjo ndodh për shkak se vendi bëhet më i integruar me pjesën tjetër të botës dhe bëhet më i ndjeshëm ndaj ngjarjeve që ndodhin jashtë vendit. Një shkallë e lartë e integrimit gjithashtu mund të çojë në rritjen e rrezikut të përhapjes- është rreziku që kriza që ndodhin në vende të ndryshme mund të shkaktojnë kriza në vende anëtare. Një shembull kryesor i kësaj është në Bashkimin Evropian dhe bashkimin e saj të paprecedent ekonomik dhe politik. Vendet e BE-së janë të integruar me politikën monetare dhe ligjet që një krizë në një vend ka një probabilitet të lartë të përhapet në vendet e tjera të BE-së. ^(shembull)Kjo është pikërisht ajo që ndodhi në krizën financiare që filloi në vitin 2008-2009. Vendet më të dobët në kuadër të BE-së (të tilla si Greqia) filluan të zhvillojnë probleme të rënda financiare që u përhapën shpejt dhe tek anëtarët e tjerë të BE-së. [3]

Liberalizmi ekonomik dhe drejtësa sociale kanë një marrëdhënie disi paradoksale: liberalët ekonomike priren të jenë jashtëzakonisht kritike në nocionin e drejtësisë shoqërore, por liberalizmi ekonomik ka mundësuar realizimin e shumë qëllimeve të atyre që mbrojnë drejtësinë sociale. Institucionet liberale të tregut të lirë, sundimi I ligjit dhe të drejtave të sigurta të pronës private kanë qenë mekanizmat më të suksesshme për çrrënjosjen e varfërisë. Në të kundërt, përpjekjet për qëllim arritjen e drejtësisë sociale kanë çuar në varfërimin dhe pafuqizimin e shumë miliona njerëzve.

Shqipëria ishte vendi i fundit Europës Qendrore dhe Lindore e cila miratoi reformat e tregut të lirë. Edhe pse ekonomia e vendit është përmirësuar gjatë viteve të fundit, Shqipëria ende mbetet një nga vendet më të varfra në Evropë. Në vitin 2014, një në shtatë banorë ende jetojnë nën pragun e varfërisë dhe gati 50% e GDP-së është e përbërë nga ekonomia joformale, një fakt që e ka penguar programin aktual të reformave ekonomike.

Cafrë janë Zonat e Lira Ekonomike dhe si mud të ndikojnë ato në zhvillimi e ekonomis shqiptare?

Modele të ndryshme të menaxhimit të territorit dhe ekonomis janë në dispozicion në praktikën botërore e aktiviteteve të jashtme. Midis formacioneve të tilla komplekse ka ndërtime ekonomike të njohur si “Zona të Lira Ekonomike" .Këto zona janë quajtur ‘ishujt 'ose' dritaret' e ekonomisë botërore, nëpërmjet të cilit investimet e huaja, teknologjis dhe përvoja e menaxhimit janë futur në një numër të rajoneve dhe vendeve. Përveç kësaj, shumë ekonomistë e konsiderojnë këtë një prototip të një politike të re të "dyerve të hapura”.

Zonat e lira ekonomike janë klasë e një zone të veçantë ekonomike të caktuar nga administratat e tregtisë dhe të vendeve të ndryshme. Termi është përdorur për të përcaktuar fushat në të cilat kompanitë taksohen shumë pak ose aspak në mënyrë që të inkurajojnë aktivitetin e tyre ekonomik. Rregullat tatimore përcaktohen nga secili vend. Organizata Botërore e Tregtisë, Marrëveshja për Subvencionet dhe Masat Kundërbalancuese janë përmbajtur mbi kushtet dhe përfitimet e zonave të lira në mbarë botën.[4]

Konventa e Kiotos thekson se Zonat e Lira Ekonomike ose ’zona franco’ është një pjesë e territorit të vendit, ku mallrat trajtohen si objekte përtej kufijve të territorit doganor dhe për këtë arsye  nuk nënshtrohen për kontroll të përbashkët doganore dhe tatimorë. Me fjalë të tjera ai është territori ku parimi i ‘ekstraterritorialitetit tatimor’ është i definuar.

Disa ekonomistë përcaktojë Zonat e Lira Ekonomike si instrument i reduktimit selektiv të shkallës së ndërprerjes së shtetit në proceset ekonomike. Shprehja e mësipërme përfshin një spektër të gjerë të fenomeneve të ndryshme institucionale që lidhen me regjimin preferencial ekonomik. Dhe për këtë arsye këto zona nuk janë përcaktuar si territor gjeografik, por si pjesë e zonës ekonomike kombëtare, ku një sistem i caktuar  I preferencave dhe stimujve nuk përdoren në pjesët e tjera të saj për tu aplikuar.[5] ZLE-të sipas mendimit të përgjithshëm janë pjesë e zonës ekonomike kombëtare, ku sipërmarrësve vendas dhe të huaj u është dhënë një sistem i tillë i preferencave dhe stimujve, të cilat lejojnë degëve prioritare të ekonomisë të krijohen duke qenë të afta për të siguruar prodhimin e produkteve të mallrave me cilësi të lartë dhe zhvillimin e suksesshëm të jetës shoqërore dhe ekonomike të rajoneve themelore. Në këtë rast jeta e bizneseve të zonës është e rregulluar, pjesërisht, nga marrëdhëniet e tregut dhe pjesërisht nga roli i shtetit rregullativ.

Por cilat do të ishin benefitete e një shteti në rastin e krijimit të Zonave te Lira Ekonomike?

Ø      Qëllimet ekonomike

• Përfshirja e thellë e tregut kombëtar në sistemin ekonomik botëror;

• Tërheqja e investimeve të huaja dhe vendase për zhvillimin e prodhimeve të shumë-pagueshme

• Përdorimi i avantazhit të ndarjes ndërkombëtare të punës për zgjerimin e prodhimit të eksportit;

• Rritja e faturave të monedhës në buxhetin e vendit.

 

Ø      Qëllimet sociale:

• Zhvillimi kompleks i rajoneve ekonomikisht të pazhvilluara

• Rritja e numrit të vendeve të punës dhe sigurimi i punësimit të popullsisë;

• Edukimi dhe trajnimi për kualifikimin e puntorëve brënda vendit

• Mbushje e tregut kombëtar me mallra të cilësis së lartë

 

Ø      Qëllimet shkencore dhe teknike

• Përdorimi i teknologjive të huaja dhe vendase të zhvilluara

• Zbatimi i formave të reja të menaxhimit;

• Tërheqjen e përvojës dhe arritjeve shkencore e inxhinierisë dhe të qendrave teknike

• Rritja e efikasitetit të shfrytë zimit tëaftësive prodhuese[6]

 

Sistemi i preferencave për investitorët është një stimulator i rëndësishëm i zhvillimit të ZLE  ndërkohë që investitorët para kushtëzimit të kapitalit zakonisht shqyrtojnë kushtet e preferencës që u është dhënë atyre. Çdo vend apo rajon përcakton vet preferencat e tij kur krijojnë një ZLE. Në këtë rast sistemi i preferencave të përcaktuara në ZLE është e lidhur me programet dhe projektet e realizuara në territorin e tij. Por kryesisht janë katër grupet kryesore të preferencave që dallohen:

• Preferencat fiskale, të cilat stimulojnë zhvillimin e llojeve të caktuara të biznesit. Ata janë të zbatueshme për tatimet mbi të ardhurat, taksat e fitimit, tatimin në pronë dhe në nivelin e normës së tatimit. Ato mbulojnë çështjet e përjashtimit të përhershëm apo të përkohshëm të sipërmarrësit nga taksat.

• Preferencat financiare në formën e vendosjes së çmimeve të ulëta për përdorimin e tokave, mjediseve të prodhimit, objekte të infrastrukturës, të shërbimeve publike. Preferencat financiare përfshijnë edhe lloje të ndryshme të subvencioneve buxhetore dhe kredive preferenciale shtetërore.

• Preferencat administrative janë dhënë zakonisht nga administrata e ZLE-së në mënyrë që të thjeshtojë procedurat e regjistrimit të ndërmarrjeve, qytetarëve të huaj hyrje / dalje dhe ofrimin e shërbimeve të ndryshme. Thjeshtësia e procedurave administrative është gjithmonë e vlerësuar pozitivisht nga investitorët dhe nganjëherë është vendimtar në tërheqjen e kapitalit të huaj në zonën në fjalë.

• Preferencat e tregtisë së jashtme janë të lidhura kryesisht me futjen e rendit të thjeshtuar të operacioneve të tregtisë së jashtme, si dhe për uljen dhe heqjen e detyrimeve të eksportit dhe importit ^{(Szivacsenko IJ-Kuharszka JO-Levickij MA 2002), (www.chinaunique.com/ biznesi / sez.htm).}

Liberalizmi ekonomik favorizon tregjet e lira nga qeveria, ajo pohon se shteti ka një rol legjitim në sigurimin e të mirave publike. Për shembull, Adam Smith argumentoi se shteti ka një rol në sigurimin e rrugëve, kanalet, shkollat ??dhe urat që nuk mund të të zbatohen në mënyrë efikase nga subjektet private. Megjithatë, ai preferonte që këto mallra duhet të paguhen në mënyrë proporcionale për konsumimin e tyre (p.sh. duke vënë një taksë).

Fillimisht, liberalizmi ekonomik është dashur të luftoj me mbështetësit e privilegjeve feudale për të pasur, traditat aristokratike dhe të drejtat e mbretërve për të drejtuar ekonomitë kombëtare në interesat e tyre personale. Deri në fund të shekullit të 19 dhe në fillim të 20, ata u mundën në masë të madhe.[7]

 

Kushtetuta e Shqipëris mbi Zonat e Lira Ekonomike

DREJTORIA E PERGJITHSHME E TATIMEVE – LEGJISLACIONI TATIMOR

Për zonat e lira – Udhëzim Nr.8636, datë 06.07.2001

Drejtoria e Marredhenieve me Jashte dhe Tatimpaguesin

Sektori i Sherbimit ndaj Tatimpaguesve

1

L I G J

Nr. 8636, datë 6.7.2001

PËR

ZONAT E LIRA

Neni 3

Qëllimi i krijimit të zonave të lira

Qëllimi i krijimit të zonave të lira në Shqipëri është që të ndikohet për:

a) zhvillimin e investimeve të reja në veprimtaritë e prodhimit për eksport?

b) futjen e teknologjisë së përparuar?

c) shpejtimin e lëvizjes së mallrave dhe kapitaleve?

ç) hapjen e vendeve të reja të punës dhe të ardhura në valutë?

d) përshpejtimin e zhvillimeve rajonale dhe zgjerimin e lidhjeve ekonomike të

tregut shqiptar me atë ndërkombëtar.

Neni 4

Shpallja e zonave të lira

1. Në bazë të studimeve rajonale dhe të zhvillimit ekonomik të vendit, Enti,

mbështetur në vendimin e Këshillit Drejtues, i paraqet Kryeministrit

propozimin për krijimin e një zone të lirë.

2. Këshilli i Ministrave, me propozimin e Kryeministrit, miraton rast pas rasti

shpalljen e një zone të lira.

3. Shpallja e çdo zone të lirë përfshin:

a) kufijtë e zonës së lirë?

b) llojet e veprimeve që do të zhvillohen në të?

c) proçedurat e krijimit dhe të funksionimit të zonës së lirë?

d) Kohën e funksionimit të zonës së lirë.

4. Veprimtaria ekonomike e zonës së lira fillon pas pëëërfundimit të ndërtimit

të kufijve rrethues, të portave të hyrjes e të daljes dhe të funksionimit të pikës

doganore.

5. Çdo person fizik ose juridik ka të drejtë të kërkojë pranë Entit shpalljen

zonë të lirë të një trualli ose pasurie të paluajtshme, sipas dispozitave të këtij

ligji.

Neni 5

Veprimtaritë e lejuara në zonat e lira

Në zonat e lira mund të kryhet çdo lloj veprimtarie ekonomike, që nuk cënon

mjedisin, florën, faunën dhe pasuritë kombëtare të Republikës së Shqipërisë

dhe që nuk bie në kundërshtim me legjislacionin në fuqi.

Dhe në shkurtim

KREU II

ORGANIZIMI DHE FUNKSIONIMI I ZONAVE TE LIRA

Neni 6

Enti Kombëtar i Zonave të Lira

Neni 7

Këshilli Drejtues

Neni 8

Kompetencat e Këshillit Drejtues

Neni 9

Pagesat, shpërblimet dhe kufizimet për anëtarët e Këshillit Drejues

Neni 10

Struktura organizative e Entit Kombëtar të Zonave të Lira

Neni 11

Kompetencat e Entit Kombëtar të Zonave të Lira

KREU III

MARRËDHËNIET ME ZHVILLUESIT DHE PËRDORUESIT,

TAKSAT DHE LEHTËSITË

Neni 13

Trualli në zonën e lire

Neni 14

Shpronësimi dhe garancia ndaj shpronësimit

Neni 14

Shpronësimi dhe garancia ndaj shpronësimit

Neni 16

Zona e lirë në truall privat

.

.

.

.

Udhëzim Nr.8636, Për zonat e lira ,datë 06.07.2001, fq06 - fq15[8]

 

Shembull I investimit në Zonë të Lirë Ekonomike dhe pritshmëritë.

 

Kompania italiane, ITEK do të investojë në ndërtimin e një fabrike të prodhimit në Zonën e Lirë Ekonomike në Tetovë. Kjo kompani e cila merret me prodhimin e fibër qelqi dhe profilet e karbonit, pritet të investojë 3,8 milionë euro për ndërtimin e centralit me një sipërfaqe prej 4 mijë metra katrorë. Ky është investimi i parë në këtë zonë ekonomike ndodhet në pjesën perëndimore të vendit. Investimi do të bëhet nëpërmjet Pro Comp Advance Teknologjitë dhe pesë linjat e prodhimit do të jetë e hapur për prodhimin e qelqit dhe të fibrave të karbonit. Ky investim do të shihni hapjen e 120 vende të reja pune.

Gjithashtu u paralajmëruan promovimet e vazhdueshme dhe aktive të vendit.Në sajë të këtij promovimi, shumë kompani të huaja kanë njoftuar se ata do të bëjnë investime të reja dhe së shpejti, vendi do të shohin mbërritjen e kompanisë italiane 'Diatek', Kompania amerikane 'Key Siguria Systems ", kompania turke" Veibo ", kompania gjermane" TECHNICAP Tekstil ", kompania britanike" Euro BPO ", kompania gjermane odb ELEKRIK, kompani e Ukrainës" Energia ", kompania italiane" Montante Group' dhe shumë të tjerë.

ITEK është një lider në industrinë e ndërtimit të instalimeve për prodhimin e materialeve të gatshme të përdorura në ndërtim, bujqësi, industrinë e automobilëve, komunikimit hekurudhor, etj.[9]

 

 

 

 

Zonat e Lira Ekonomike në botë

 

 

Konkluzione

Zonat e lira ekonomike luajnë role të rëndësishme në industrializimin dhe zhvillimin ekonomik të të dy vendeve kapitaliste dhe socialiste në rajone të ndryshme të botës, dhe në këtë mënyrë janë bërë një objekt i madh i studimit në literaturën e zhvillimit. Debate teorike dhe analizat empirike janë fokusuar ngushtë në efektet pozitive dhe negative ekonomike të zonave të përpunimit të eksportit në vendet e Botës së Tretë, pa i dhënë konsideratë të mjaftueshme se pse, kur, dhe sa të ndryshme llojet e ZEL-së në dy ekonomitë kapitaliste dhe socialiste të përshtaten rolet e tyre në arritjen e objektivave të zhvillimit në bazë të ndryshimit të kushteve ndërkombëtare dhe vendore. Shqipëria si vend në zhvillim mund të këtë përfitime ekonomike, sociale dhe politike nga krijimi I një numri sa më të madhë të zonave të lira ekonomike brënda vendit duke u bazuar në shembujt që na ka dhënë shfryëzimi I ekonomis liberale gjatë viteve në mbarë botën.