Kulturë

Albert Zholi: Intervistë me koreografin Arjan Sukniqi

E hene, 23.06.2008, 04:06 PM

Intervistë me koreografin Arjan Sukniqi

E shoh veten në mes të një shkretërire

Nga Albert Zholi

Një nga emrat potentë të koreografisë shqiptare është dhe Arjan Sukniqi. Jeta e etij është një lëvizje intersante drejt të pamundurës, për vetë faktin e privimeve që i janë bërë në drejtim të dëshirave në sistemin komunist dhe përpjekjeve të panumërta për të arritur objektivat e jetës në ëndrrën e tij për të qenë një profesionist ambicioz në koreografinë shqiptare në demokracinë e brishtë. Këmbëngulja, studimi, shkëmbimi eksperiencave, e bërë atë që të marre vlerësimin e kërkuar në shumë aktivitete ndërkombëtare duke e çuar koreografinë shqiptare në majët e konkurencës me vende të mëdha dhe me shumë trashëgimi në këtë fushë. Energjik dhe i qeshur, ai asnjëherë nuk ka bërë kompromise me askënd në interes të profesionit dhe të kërkesave serioze për një koreografi shqiptare autentike, të pastër dhe solide. Politika sipas tij është një profesion për jo profesionoistët e çdo fushe ku kushdo me miqësi mund të ndërtojë shumë lehtë jetën ekonomike por jo atë intelektuale. Njerëzor ai di të falë edhe ata që e kanë dëmtuar, por edhe ti ndihmojë në merr të dashurisë së madhe për jetën, intelektin, ndjenjave të pastra njerëzore që deri diku sipas tij janë shpërfytyruar në Shqipëri. Emigrimi i mësoi atij edukatën e thellë për punën, dashurinë për të, por që në Shqipëri këto cilësi ju zhvlerësuan pasi një pasaportë e tillë pune zëvëndësohet me militantizëm dhe funde të shkurtra. Poltikanët sipas tij janë aq të papërgjgjshëm që gënjejnë në mënyrë të atillë sa jo vetëm nuk u skuqet apo nxihet faqja, por për çudi ju merr ngjyrën e bukur të trëndafilit, sepse besojnë në profecitë e tyre të gënjështrës ndaj një populli të varfër të cilëve ju është mbushur mendja se e ardhmja e tyre varet vetëm tek fjlaët e bukura të politikanëve.

Kush ju zbuloi si talent dhe ju çoi më tej në rrugën e bukur të koreografisë, apo ishte një dhunti e brendëshme dhe ju e keni çuar vetë përpara këtë nismë?

Unë e stimulova vetë ndjesinë. Në momentin që vendosa që të merresha seriozisht me këtë profesion filloi të më bënte përshtypje çdo gjë. Flasim gjithmonë në ato vite (jo me këtë informacion që ka sot), flasim para viteve ’90 dhe pak më mbrapa, ku normalisht nuk kishte informacione se si ishte zhvilluar baleti nëpër botë apo se si ishte koreografia.Unë fillova të ngacmohesha në mënyrë instiktive si fillim duke menduar se diçka mund të ndërtoja. Kam pasur konsultim të vazhdueshëm me disa figura që do të ngelen emblema të baletit shqiptar si me Ëngjëll Tërshanën,Bujar Alinë, Agron Alinë dhe më vonë me të tjerë që i kisha edhe petagogë si Bert Jankun, të cilët gjithmonë më inkurajonin.Ata shikonin diçka tek unë, tek dëshira ime, në lëvizjet dhe plastikën, shihnin zanatin që kisha zgjedhur për të ecur në rrugët e jetës. .

Çfarë emocioni keni ndjerë kur keni dalë për herë të parë në skenë dhe a e veçuat si një ditë kulmore?

Unë si balerinë kam dalë qysh në moshën 10 vjeç, në dekadat e majit, në ato koncertet që zhvilloheshin shpesh në Tiranë. Ka qenë një valle me Abedin Metulin që dua ta përshëndes.Emocionet i kisha të shumta. Në orarin e provave shkoja një ose dy orë më përpara, prisja aty. Në parakalimet e një majit në ’75 ditën e fundit përpara provave më thonë se ti nuk do të kërcesh (pasi im atë ishte arrestuar). U trishtova. Unë në atë kohë nuk e kuptoja përse nuk do të kërceja. Isha solist dhe udhëhiqja të gjithë kuadratin e parakalimit. Ky trishtim më ka shoqëruar gjatë gjithë kohës dhe më ka lënë gjurmë shumë të këqija në jetë. Edhe tani kur e kujtoj më duket se ka ndodhur dje. Por jam i lumtur që nuk kam asnjë problem që të kem ndonjë ndjesi hakmarrje ose të mendoj keq për një njeri, duke kuptuar në mënyrë qytetare sistemin, se ashtu ishte në atë kohë. Nuk isha i vetmi dhe natyrisht nuk më ka lënë asnjë ndjenjë urrejtjeje, por përkundrazi më ka shtuar shumë dashurinë për profesionin, njerëzit dhe për zhvillimin e vendit. Në vitin 1984 kam marrë edhe çmimin e parë në dekadat e majit me një koreografi të Gëzim Kacelit me titull “Vallja e zileve” përkrah Rexhep Çelikut që ishte profesionist.në Teatrin e Operas. Mbas kësajë kohe ju përkushtova shkollës.

Mbas klasës së tetë për çfarë studiove?

Mbas klasës së tetë unë vazhdova disa kurse baleti. Në shkollën e baletit unë pata probleme sepse pasi fitova, më thanë se nuk duhet të vazhdosh (pra puna e biografisë).Kurset i mbarova shkwlqyeshwm në Shqipëri ku isha nën kujdesin e pedagogëve më të mirë. Ndërkohë që u përgatita për në Akademinë e Arteve .Ai ka qenë viti më i tmerrshëm. Konkuruan rreth 73 veta. Ishte viti 1987 dhe në konkurim unë dola i treti. Në vitin e parë pedagog kryesor kam pasur Agron Alinë. Mbasi mbarova shkollën, fillova punë si asistent në Ansamblin Shtetëror dhe më vonë (pas sistemit komunist) u largova për në Gjermani ku ndenja rreth 6 vjet.

Për çfarë studiove në Gjermani?

Në Gjermani unë mbarova Institiutin “Gërnia”, mbasi përfundova shkollën për njohjen e gjuhës gjermane. Unë pretendoja dhe nuk doja të punoja në vende të papërshtatëshme për mua ku mund të punonte një emigrant i thjeshtë. Atje po të mos mësoje gjuhën në mënyrë absolute nuk mund të sistemoheshe mirë. Dhe në vitin 1993 kam mbaruar Institutin Gërnie.Pasi mbarova këtë, fillova direkt punë. Konkuruan disa veta në Dancin e Karakterit në sektorin ballkanik, fitova dhe u ktheva në Shqipëri në Korrikun e ’97-ës.

Pse u ktheve në Shqipëri?

Unë atje punova dhe realisht e sistemova jetën shumë mirë. Mënyra e kontratës ishte e kënaqshme pasi azil politik nuk mund të merrej në atë kohë.Atëherë problemi im shkoi deri në Ministrinë e Jashtme Gjermane ku Ministër i Jashtëm ka qenë Klaus Kinkel. Kjo Akademi dërgoi një letër në Ministrinë e Jashtëme për një kontratë pune. Por mes shtetit shqiptar dhe atijë gjerman nuk kishte kontratë pune, për veë profesioneve të tilla si mekanik dhe murator. Unë duhej të vija në Shqipëri dhe të merrja kontratën dhe ta firmosja në Ministrinë e Jashtme, procedurë që zgjaste 2 muaj. Këtu në ministrinë e jashtëme dhe në Ambasadën gjermane dhe të rikthehesah përsëri.Ndërkohë kur erdha këtu mora një ofertë në mënyrë rastësore për në shkollën e baletit, dhe mendova se do të isha më i vlefshëm po të sistemohesha pranë familjes, të një nëne e cila kishte vuajtur shumë dhe i duhej prania ime. Më dukej sikur e braktisa për ato vite që ndenja në Gjermani dhe e gjeta të plakur më shumë. Kisha shumë detyrime morale dhe njerëzore mendova se duke ndenjur këtu thashë do të jap kontributin tim.

Ku fillove punë në Shqipëri?

Në Shqipëri fillova si Drejtor i Shkollë së Baletit.

A e ndjeve veten komod?

Të them të drejtën me shumë vështirësi .Gjeta një shkollë pa xhama, pa dyer , pa dritare. Gjeta disa njerëz që kërkonin të punonin, disa njerëz që kishin shumë pasion, dhe donin të mbijetonin në këtë jetë. Ato kishin mbetur skallv të këtijë profesioni.Mendoj se për aq vite sa ndenjëm arritëm diçka të mirë.

Ideja e një drejtori është të menaxhojë një situatë. Drejtori është një administrator dhe nuk është që të japi kontributin profesional direkt. E rëndësishme është që të ndajë punët të punojë në grup, t’i mirëkuptojë për vështirësitë që ishin dhe t’i bëjë që të gjithë stafit petagogjik përvecëse të marrin informacion por të fusin elemente të reja pa frikë. Shkolla e Baletit nuk mund të mbetet gjithmonë me atë të 1957-ës kur ishte krijuar baleti Rus.Vetë baleti Rus është zhvilluar akoma edhe më shumë. Por gjithmonë me hapa shumë, të matura, duhet të ishte shumë i kujdesëshëm sepse ëdo gjë shkonte në kolegjium Mendoj se diçka kam bërë, dhe duke parë një realitet që jam larguar prej tre vitesh them që koha vazhdimisht po më jep të drejtë.

Pse u larguat nga Shkolla?

-Unë u largova nga shkolla për asnjë lloj arësye.Dhashë dorëheqjen vetë.Fillova në një vend tjetër, pasi mendova se e mbylla ciklin në atë shkollë, dhe i plotësova të gjitha objektivat që unë i kisha vënë vetes. Objektivi im i vetëm ishte që unë ta rreguloja atë shkollë. Dhe ditën kur erdhën punëtorët dhe filluan ta rindërtonin atë, atëherë në mes të gjithëve thashë se me përfundimin e ristrukturimit cikli mbaron. Dhe vërtetë pas këtij cikli i kërkova dorëheqjen ministrit të arsimit dhe u largova diku tjetër për të punuar në një vend ku paguhesha më mirë.

Ku fillove punë?

Fillova Drejtor i Qendrës Kulturore Tirana.

Sa kohë qëndrove aty?

Aty qëndrova rreth një vit e gjysëm.

Me çfarë u more gjatë kësajë periudhe?

Unë vetëm në vitin 2006 realizova 230 koncerte. Jam shumë i lumtur se aty lashë një ambient bashkëkohor, një stil pune që dha rezultat. Ajo u kthye në një istitucion si një qendër e madhe artistike. Punova me shumë dashuri. Ngrita një trupë baleti popullore, rrita premierat, filluan njerëzit të kuptonin pozicionet e veta, të merrnin më shumë shpresë, të anëtarësoja Cirkun e Tiranës në organizata më të mëdhaja të cirkut që ishte Fedeksi. Të organizoja premiera pa fund.Çdo ditë në atë çadër cirku që u kthye si qendra e Tiranës realizoheshin 4 koncerte në ditë.

box

Me këtë trupë që kishit aty, a keni bashkëpunuar me ndonjë televizion ?

Unë me televizionet kam bashkpunuar që në vitin 1998 deri në vitin 2008. Kam qenë koreograf i gjithë spektakleve që ka dhënë televizioni shtetëror. Në disa vite vetëm trupa e Baletit dominonte në të gjitha aktivitetet kombëtare dhe ndërkombëtare. Për aq kohë sa unë kam ndenjur në Cirk janë realizuar mbi 80 aktivitete ndërkombëtare. Në shumë raste të tilla në përfaqsonim denjësisht Shqipërinë. Trupën tonë u quanin ambasadore të kulturës shqiptare.

box

Sa çmime keni marë jashtë shtetit dhe çfarë vendi keni zënë?

Unë kam qenë në Amerikë në Kinë, dhe në vendet më të largëta dhe në Europë.Kam qenë në 80% të vendeve të europës.Nuk kam qenë vetëm në Afrikë dhe në Amerikën Latine.

Ne kemi qenë edhe si konkurues, por kemi vajtur edhe si përfaqësues të Shqipërisë nëpër aktivitete të ndryshme që organizonin shtetet të ndryshme ndërkombëtare.Unë personalisht kam tre çmime ndërkombëtare. Kam një çmim të parë në Baletin modern të Evropës që është “Melina Mërkuri” në vitin 2001. Një çmim në Gjermani në vitin 1999, Një çmim në vitin 2003 në Çikago që është edhe kjo koreografia ime paralele metropol. Një çmim të dytë në festivalin rinor në Antalia në Turqi, në Akademinë e dancit të Europës Lindore.

Pse u larguat nga Cirku?

Nga cirku unë nuk doja të largohesha por më pushoi nga puna Kryetari i Bashkisë.

Jeni marrë me politkë ndonjëherë?

Asnjëherë nuk jam marë me politikë.Nuk jam anëtarë i asnjë lloj partie. Por në Shqipëri ngatërrohet shumë keq ky term politik. Unë jam një punëtor shteti, dhe në kohën që më hoqën ishin në fuqi të majtët dhe unë nuk mund të bëja rebelin. Cmira e njerëzve gjithmonë thonë “hë se ky e ka mirë me politikën”.

Ju mendoni se Administrata shqiptare është e politizuar?

Në mënyrë absolute. Kjo është një nga fatkeqësitë më të mëdhaja që ka ky vend.Unë aktualisht punoj në një Konservator grek si pedagog i jashtëm sa për të marrë pagesën për të jetuar.Unë kërkoj që të konkuroj.Unë kam CV time dhe dua të ballafaqohem me tregun e profesionit. Sepse profesioni dhe puna shtetërore duhet të flasin me gjuhwn e ballafaqimit, konkurimit, ideve, jo bindjeve politike

Kush është dita më e bukur që jeni ndjerë mirë brenda dhe jashtë vendit?

Unë do të thoja që kam dy momente . Kam momentin e parë ku unë kam marrë ëmim të parë në festivalin e Melina Mërkurit në Greqi. Kjo ishte gjë që nuk pritej. Ky moment është filmuar në televizionin Shqiptar.Në momentin kur juria prej 11 vetësh vendosi që çmimi i parë t’i jepej Shqipërisë dhe krijimtarisë sime, atëherë ka qenë një emocion i madh dhe pësova një goditje në zemër, nuk gjeja dot shkallët edhe pse i kisha përpara. Rrugës për të marë ëmimin, u hutova komplet.Pata një emocion të jashtëzakonshëm. Dhe për tre netë me radhë nuk kam fjetur nga gëzimi se për ëdo momet më kujtohej ajo skenë. Moment tjetër ka qenë kur unë kam realizuar premierën “Darka e fundit e Krishtit” në Çikago me trupën xhebre, në vitin 2005” me rastin e ristaurimit të Kadedrales së Çikagos. Ishin rreth 300 veta, senatorë dhe paria e Çikagos, ku trupa ishte e huaj dhe koreografia ishte e imja.Unë ndjeva një kënaqësi të madhe ku një koreograf shqiptar në mes të Amerikës, dhe në vendin e cilësisë maklsimale e të gjitha drejtimeve, dhe ku të gjithë më duartrokitën. Më dukej sikur duartrokitjet ishin të gjitha lule.

-Në 18 vjet tranzicion i tejzgjatur shqiptar, çfarë i mungon politikës shqiptare, që shqipëria të marri autostradën e duhur?

-Politikës Shqiptare i mungon sinqeriteti.Kur nuk je i sinqertë ti je i pabesueshëm për ata që thua dhe ti nuk je për të ardhmen.Unë qesh disa raste kur dëgjoj bisedat e politikanëve. Derdhin lotë krokodoli mes njerëzve halleshumw dhe sapo largohen nga ato, jo vetëm që i shajnë dhe i trajtojnë si idiota por tallen me historinë e këtyre njerëzve.Mua më vjen keq sepse ky popull nuk e meriton të udhëhiqet nga këta njerëz. Duhet të ndryshohet në thellësi kjo histori për të parë një realitet ndryshe.Tani është koha e maskarenjëve dhe e horrave.Na vjen keq për jetën tonë se na duket se në çdo moment këta të kanë jetën në dorë. Dhe kjo është e tmerrshme. Në Shqipëri po dominon injoranca militante intelektuale. Kur dëgjoj fjalimet e politikanëve qesh por edhe trishtohem. Sa keq dhe pa teklif gënjejnë. O zot çfarë dëgjojmë. Po të kemi këta njerëz në pushtet ky tranzicion mund të shkoje dhe disa dekada të tjera.

Me kë është i lidhur më shumë Arjani me shtypin apo me librin?

Për të qenë i sinqertë deri pak kohësh kam qenë me librin .Tani jami lidhur me shtypin, pasi e shoh veten në mes të një shkretërire.Tani jam i lidhur më shumë me shtypin sepse shikoj se mos ka ndonjë hapësirë ku mund të jap edhe unë ndihmesën time.Nuk më krijon ndonjë ndjesi të veçantë libri, sepse jam gjithmonë në kërkim të mbijetesës. Shtypi më jep mundësi komunikimi për punësim.

A keni ndonjë peng në kuadrin e profesionit tuaj?

Unë jam autori i tetë baleteve. Në moshën time nuk besoj që të ketë arritur ndonjë që të ketë bërë tetë balete.Ëndrra e një kompozitori është që të bëjë një simfoni atëherë mbyllet një cikël profesional.Ëndrra e koreografit është që të bëjë një balet të plotë, dhe kam një peng që dua të realizoj kaminoperanon që e kam nisur në Teatrin e Operas.Kjo është një opera-balet.

Çfarë të vecante ka kjo oper?

Kjo është një oper e cila për shumë vite ka qenë e ndaluar dhe është një oper e cila më jep adrenalinë të jashtëzakonëshme. Nga mënyra se si është shkruar dhe nga optimizmi që ka, ndej se është një shërbim shumë i madh për t’i dhënë më shumë optimizëm artistit.Artisti duhet të demostrojë. Kjo është një vepër botërore, është një vepër optimiste, të cilën kushdo që do ta shikojë do të mendojë diëka më ndryshe. Kjo ka të veëantën sepse vendoset për herë të parë në Shqipëri në këtë variant, dhe është një vepër e përmasave shumë të mëdhaja që unë mendoj personalisht që ka ardhur koha që me njohuritë që kam arritur në skenë, mund ta realizoj personalisht dhe mund ta patentoj “Made in Albania”. Krijimtaria që bëhet në Shqipëri është e pa patentuar. Nuk ke të drejtë ti të marrësh një libër të dikujt tjetër , ta përkthesh dhe t’i veshë emrin tënd. Kjo është një paradoks.Unë krijoj me shpirtin tim dhe jo me dividinë e botës.

Çështë dashuria për Arjanin?

Dashuria është një ndjesi, ku jam xheloz ku dikush përpiqet që të ma ngacmojë.Është një ndjesi që e ruaj si një lule, ku ëdo moment dua të njoh vetëm lulëzim.

Ku është më bukur për Arjanin qw e nxit nw krijimtari, në det, në fushë, apo në mal?

Në mal.

A ka huazime baleti shqiptar apo koreografia shqiptare ?

-Ajo vetëm huazime ka. Kjo është e tmerrshme.Unë mendoj se punohet mirë po ka edhe huazime ashtu sië ka në këngë, në pikturë dhe në fusha të tjera.Në këtë tranzicion edhe koreografia si pjesë e artit po përpiqet që të gjejë vetveten, por unë i trembem se ky informacion i madh që po qarkullon tani, ka filluar t’i dembelojë njerëzit, dhe i len hapësirë shpërdorimit. Ndërsa ana shpirtërore ...