Rexhep Shahu: Udhëtimi i Izet Durakut

UDHËTARI I IZET DURAKUT NËPËR MBRETËRINË E VESIT

(Mbresa nga romani “Libri i Udhëtarit” të Izet Durakut, botuar nga “Naimi”, Tiranë, 2013)

Nga Rexhep Shahu

Unë ndjehem në pozitë të vështirë : Izet Duraku është mesuesi im i përhershëm i poezisë dhe gazetarisë, është shkolla ime. Por mbi të gjitha është miku im me të cilin kemi shumë vite që luftojmë urrejtjen dhe shembim e ndërtojmë botën siç e duam ne.

Libri i Udhëtarit, i pesti libër i Izetit (Drini i Bradhë, poezi, Pragu, publicistikë, Vezullim heshtash, poezi, Agim Spahiu, monografi), është një libër i pazakontë, i rrallë, ku detyrohesh të veshësh pa kuptuar lëkurën e secilit personazh, si në një udhëtim, që nuk dihet kur nisi e kur do të mbarojë, në të gjitha kohërat e vendet njëherësh. Aty nuk ka konture e përmasa kohe apo kufinj hapsire. Aty nuk ka vende, aty s’ka realitet e ndërkohë je mu në midis të realitetit, në të gjitha vendet që janë e s’janë, brenda dhe jashtë planetit të pafundëm Njeri, një udhëtim shumë i mundimshëm në kërkim të njeriut dhe të virtytit. Aty sheh skllavërinë e vartësinë ndaj vesit, aty sheh si vesi vret virtytin,  aty sheh zgafellat e galeritë e tmerrshme të burgut, aty sheh kaushin e burgut, aty sheh vrasjen, liratin e varjes, aty sheh se koka e prerë e njeriut ruhet si një kokërr lakër lope, aty sheh se si vritet shpirti, si del shpirti, aty sheh vrasjet në kufi, tërheqjet zvarrë të armiqve, sheh telat me gjemba të klonit që kampet e përqendrimit të Hitlerit do t’i kishin zili, aty sheh vesin si institucion dhe individin që përkulet me nderim para vesit, aty sheh revoltën e tmerrshme të turmës si bollë pa krye, aty  sheh si si grabitet, si vidhet e përvetësohet revolta e turmës nga tiranët e sigurimit të shtetit, si manipulohet e keqpërdoret turma, si shëndrrohet turma njerzore në kope lopësh herë të çmendura e herë të cofta, aty sheh mbretërinë e joshjes, të shtirjes, mashtrimit, aty sheh se si tradhëtohet e shitet njeriu, si shitet e tradhëtohet atdheu, aty sheh se ideali vlen pesë pare spec. Lexon këtë roman dhe sikur lutesh që të thehet pasqyra mos me e pa veten se të villet vetja. Ky roman pohon atë që thotë Izeti se realiteti është ku e ku më i tmerrshëm e fantastik se fantazia më e çmendur.  Ky është një libër jo popullor e për lexues masiv, por kërkon lexues të ditur si gjithë librat e paktë që shkruhen shumë rrallë. Sapo joshesh se po lexon vetën, kohën dhe ditën tënde, historinë dhe përditshmërinë tonë, me arrogancë e përdhunë autori të flak në shkrepa honesh e pafundësi kohësh, në vorbull absurdi dhe të bën të humbasësh çdo shenjë. Libër aq sa i një bote apo planeti tjetër, i do njerzve të tjerë që lutemi të jenë të pangjashëm me ne, aq edhe libër i përditshmërisë tonë. Gjeje vetën në mundsh, gjejë udhën në mundsh. Gjeje nga lind apo nga perendon, gjeje a je në varr apo po fluturon si zog. Gjeje a shkon ti tek plumbi apo vjen plumbi tek ti. A je në ëndërr apo në zhgjëndërr.

Na duket se e shohim, e njohim, e prekim, na duket se është i ngjashmi  ynë, na duket se është sejcili prej nesh udhëtari i këtij romani, por në të njëjtën kohë nuk i dallojmë asnjë kontur, asnjë shenjë, asnjë ngjyrë dhe na tretet para sysh ky udhëtar i çuditshëm që “ecën përpara po kryet e mban mbrapa, ku ikin të gjallët dhe vijnë të vdekurit…”, tretet dhe hyn në thellësitë tona të ndërgjegjës duke na kujtue përditë se “…kur ua numërojmë të këqiat të huajve, s’bëjmë gjë tjetër, veçse ripërsërisim veset tona, që s’do të donim  t’i kishim por ja që i kemi me tepricë”.

Është pak të them se është arrogant dhe i pamëshirshëm në skanimin e veseve që udhëheqin dhe sundojnë jetën në planetin e njerzve të marrë ku udhëtari i Izet Durakut rend në udhën e tij pa ditë se për ku, pa ditë se kur dhe pse rend, pa ditë a shkon apo vjen, pa ditë a lind apo vdes, pa ditë a është hero apo tiran, xhelat apo viktimë. Na duket se ecën mbrapsht. Ka prekë fundin e fundit të së ligës njerzore ky udhëtar dhe na tund para syve tufën e luleve të bukura e joshëse të së ligës.

Askush nuk e di ferrin edhe pse e flasim dhe përflasim. Lexoni Librin e Udhëtarit që ta shihni ferrin mbi tokë, ferrin që e projektojnë dhe ndërtojnë përditë njerzit.  Vallëzojnë veset e ligësitë si në një festival orgjish ku “lajthitja këtu është bërë traditë të durohet, falë zemërgjërësisë së sovranes së hirshme. Gjithkush është i lirë me rrjedhë, me një fjalë me u çmendë”, thotë autori.

Çmitizon, rrënon, shkatërron pa mëshirë mitet e rreme, hipokrizinë, mosmirënjohjen dhe e çon në theqafje të pakthim ligësinë me gjithë kalorësit e saj. Tallet me ironi të pashoqe me moralin e rremë, me heronjtë e rremë, që injoranca, e liga dhe interesi i ka ngritë mbi piedestale mashtrimi, që janë ku e ku më të lartë, më të fortë, të mëdhenj, gjigandë e vështirë të shembshëm, se sa piedestalet e betonta e statujat e bronxta.

Izet Duraku hiqet sikur i ka dalë shpesh prej dore udhëtari i tij dhe duket sikur vetë rri në breg të detit të marrëzisë e çmendurisë kolektive si statujë trishtimi. Aq të mëdha, të potershme e të pamëshirshme janë dallgët e detit të marrëzisë kolektive që godasin dhunshëm mbi arsyen, sa nuk ka zë njeriu që të mund të dëgjohet, sado i lartë, i fortë dhe arsyeshëm të jetë ai zë.

“Kini mendjen, bëni sytë katër, se mund t’ua marrë mendjen morri pa ngjyrë”, thotë autori. “Ardhjen e kësaj qenie të tillë e kanë paralajmëruar me kohë orakujt dhe zotat tonë me shumë gunga”, vijon ai. E kështu shohim se të vdekurit vijnë tek  të gjallët, të gjallët shkojnë tek të vdekurit. E kështu pambarimisht. Të vdekurit vijnë të shtrojnë e të bëjnë zap të gjallët,  të gjallët shkojnë dhe hyjnë nën thundrën e të vdekurve që u ulërasin të gjallëve “Shtroje qafën qafir!” Që do të thotë dorëzohu pa luftuar, vdis, mos bëj zë, nxirri vetë me dorën tënde sytë e tu dhe këndo këngë gëzimi, vallëzo i lumtur dhe ec pa sy nëpër tokë apo qiell, ku ”Për të kaluar këndej, zogjtë e qiellit na marrin leje, na luten të fluturojnë në qiellin tonë…” .

Kush t’i paska nxjerrë sytë që po t’i shoh zgavrat bosh? Vëllai mi nxori sytë. E shoh se t’i paska krue dhe gërrye mirë zgavrat e syve… Ja, kjo është vetëm një  piskamë që thirret nga udhëtari  Izet Duraku.

Por autori edhe pse nuk është zoti, ai si zoti e udhëheq udhëtarin e tij në udhët e paudha edhe të qoftëlargut, zotëron gjithçka, sheh gjithçka në dritë e terr, hyn kudo edhe ku nuk lejohet sepse shemb kufinj, hyn ku hyn drita pa droje, hyn edhe ku nuk guxon drita të hyjë, në skutat më të terrta të vesit, ligësisë, babëzisë, poshtërsisë, pandershmërisë, besëprerjes, shtirjes, hyn në skutat më të fshehta të ferrit të njeriut ku nusëron shëmtia dhe ku shpesh pa kuptuar i lëpihet njerzia, lëpihet fatziu njeri, vetëm ka qejf të mos e shohë kush kur lëpihet “ku lart verbohesh nga drita e bukuria, por poshtë shurdhohesh pa derman, siç thotë profecia…”.

Më ndodh të shoh dhe takoj ndonjë përsonazh të Izet Durakut. Shollë këpuce e kanë lëkurën e fytyrës. Nuk dinë të skuqen, nuk dinë të turpërohen, nuk dinë të ndalen, nuk dinë të ngihen me ligësi e urrejtje. Unë kam në dorë vetëm të trembem, të frikësohem prej tyre sepse janë të zotët me të vra, me ta pshurrë xhenazen, me ta djegë me benzinë, e në fund me ta hedhë në erë varrin se u shemb bota e tyre, “bota e begatisë dhe lumturisë ku jetohej e punohej si në rrethim”.

“Ti fatzi, gjendesh në fund të ferrit…, në shpëtofsh këtu poshtë prej llucës  e krimbave që do t’i kesh ngjitur për së gjalli e për së vdekuri, do të ruhesh më kot prej toksave, kur të ngjitesh në botën e sipërme. O do t’i helmosh ata, o do të helmohesh prej tyre…”, kumton autori i romanit Libri I Udhëtarit.

Sa më të largët e të thellë në kohë të përpiqet të na e bëjë historinë tonë të palavdishme, sado të hijshëm, të besueshëm e të përrallshëm ta qëndisë kostumin e përrallës, siç e quan autori romanin e tij, sado të ngjeshur, të  hirtë, apo  të zezë ta derdhë mjegullën përmbi kokat tona e deri te qiejt e zotave, që të mos shohim qartë, aq më aktual dhe elegant del ky rrëfim i pakompromis, ky udhëtar e këta udhëtarë në këtë “udhëtim që ngjan si një fluturim i ankthshëm me zorrët te goja”, “drejt brigjeve (a do të dalim ndonjëherë)” (te brigjet) që herë të afrohen e herë të largohen, e ku “pa dalë në breg, udhëtarët i plasin si  dengje në det”.

Duhet pak vemendje, pak kthjelltësi e qartësi për ta parë vetën tonë, fytyrën tonë, kohën dhe jetën tonë në këtë film si ëndërr të udhëtimit tonë nëpër absurd, nëpër shkrepat, honet dhe udhët pa emër të vetes tonë, ku “marrëveshja dhe mosmarrëveshja gjithnjë qëndrojnë në fije të perit… e ku lypset së pari me shpëtue nga kurthet e fshehta të vetvetes, në vahun për në Shehrin e Verës së Pasosur…, ku disa shqyejnë, të tjerët shqyhen”.