Vladimir Muça: Profili krijues i Moikom Zeqos

"PAPAGAJTE E NEMBROTIT" - PROFILI KRIJUES I MOIKOM ZEQOS

(Mbi librin “Papagajt e Nembrotit” të Moikom Zeqos)

Nga Vladimir Muça

Pata kënaqësinë të lexoj librin më të fundit me proza të shkurtëra postmoderne “Papagajt e Nembrotit” të Moikom Zeqos (TOENA 2012).

Sapo lexon prozat e para nuk mundesh të mos futesh në një fiksion tregimtar të një letërsie të re , ku parabolat historike e supermeteforat aliazhuar me një alkimi të re të fusin me një botë letrare globalizuese, gjithëpërfshirëse,unikale në psiko- analitikën e subkoshiencës e rizgjimit të kujtesave historike.

Veçanërisht këto proza mozaikore si vazhdimësi e një bleni tashmë të mirënjohura do ti vlersoja për karakterin e pasur euruditiv, në kapërcimet kohore të ngjarjeve e fenomeneve, në katapultimet historike shoqërore si veskë të zhvillimit njerëzor.

Ata vinë si subjekte të ndryshme në dukje pa lidhje por në fakt në psiko- analizën  shoqërore plotësojnë njeri tjetrin, një arketip pasardhës që të plotësojë paraardhësin.

Libri “Papagajt e Nembrotit vjen si jo vetëm si një ksombël i vazhdimsisë të “Vetullave Hyjnore” por dhe i konsolidimit të estetikës së re.Vjen me një dendësi gjykimi filozofik më të thellë në problemet e një stilistike të re me më shumë  detaje. Shumëdimensionalizmi dhe polifonia estetike është në formatura të plota dhe vjen si një veçori e artit moikomian në pos modernitetin e të shkruarit.

Intervenimin në substraktet muzeale,  Moikomi, e mbeshtet fortas në hulumtimin në menyrë alkimiste të substancës së tekstit si të atij burimor e zhvëllimor,duke e përzgjedhur si një vazhdimësi metafizike në bazimin filozofiko dialektik “asgje s 'humbet,asgje s' krijohet por çdo gjë transformohet” ; duke i kthyer ato në faktor komunikues, duke e kthyer abstrakten në konkrete.

Krijimi i argumentit themelor të shkrimit është e gjithë apotheoza e këtij prozaizmi të ri.

Ndërlidhjet kulturologjike të drejtë për drejta në tekste referenciale dhe argumenti shkencor i jep rëndësi të shumfishtë  funksionit të tekstit,duke ushqyer atë me universialitetin përfaqësues.

Në raste të veçanta fantazia dhe imazhinizmi i shumëpërdorur me aq shumë efikasitet ka shërbyer për të kapërcyer kapërcyllet e kësaj estetikë të re,vetveten në dualismin psiko -analitik, për të arritur tek qëllimi final për të cilën Moikom Zeqo aspironi : leximin universal.

Ky mendoj unë është dhe qëllimi e “sakrifica”, këmbëngulja e Moikom Zeqos në këtë projekt,në kultivimin e asaj lloji letërsie e cila  mëton të aftësojë në krijimin e një lexuesi të tipit inteligjent.

Në këto proza të shkurtëra artikulohen parabola dhe stimulohen e u ipet jetë kulturave,shtresuar në xeheroret e shekujve,duke krijuar identitete e bashkësi estetikash stilesh, në një risi,të një moikomianeje postmoderne,duke arritur të bëjë në artin e të shkruarit rimëshirimin ftillesorë të miteve, legjendave, në kontekste të reja kohore.

Personazhet e këtyre prozave udhëtojnë nga një botë e përhumbur e vijnë si bashkëudhetarët e “monedhës së artë” të Jan Kukuzelit, apo" lulja e Coleridges" si metafizika që vinë nga një botë e pavdekësisë librare në gjëndjen e një pluhuri të artë kozimik.

Arti fonderik i Moikom Zeqos konsiston në dhënien e formës ftilluese këtij pluhuri hyjnor, do ta quaja në qenësi të reja të pavdekshmërisë ekumenike.

Në to, si në fosforeshencë ndjehet thekshëm dhe sharmi eseistik i cili i vesh prozat me filozofinë drejt një komunikimi universal nëpërmjet një “Gjuhe blu” siç perfrazohet tek “Zoti Iks”.

Një dendësi të tillë detajore, mendimore e qëllimore është arritur në sajë të një fragmentarizimi perfekt të fjalisë dhe të periudhës që shumë pak ndeshet.Gjithçka ja ka lënë vendin ngjeshjes stilistikore,qëllimit, idesë.

Rrëfimet e shkurtëra sjellin nënshtresat mendimore si dhe rrisin fuqinë izotopike të të pathënës e cila merr vlera në sajë të paraboleve tregimtare në tërësinë prozaike.Kjo e mban lexuesin në fiksion ideor.Universi letrar i këtij libri pllenon në analet e enciklopedisë njerëzore.

Duke ecur në parabolat e Franc Kafkës prozat në tërësi përbëjne një padukshmëri letrare të muzeuar, por në vetvete nxjerrin në sipërfaqe ujore vetëm ato pjesë të ajsbergut të qenësisë fragnentare.Shumia noton nën këtë masë libraro-ujore me rëndesën e madhësinë e masës.

Tek lexoja prozën “Papagajtë e Nembrotit” dhe tregimin “Vdekja e Nembrotit” m'u transplatua në mendje,me cilesinë e një lakmuesi thagma aktualizuese e këtyre tregimeve.Një aktualizim perfekt i miteve me realitetet që po jetojmë , ku kryepartiakët apo kryeqeveritarët mbledhin rreth vetes “papagajtë spiunë” vetëm e vetëm në ngritjen në kult të predispozitës autoritariste.

Një përqasje në thellësira kohore e trashëgimi kulturore të letërsisë e artit shqiptar në kuadër mbarëbotëror.