Ukshin Zajmi: Premierë në Teatrin Profesionist të Gjilanit

Premierë në Teatrin Profesionist të Gjilanit

Tetari profesionist i Gjilanit, këto ditë, ngjiti në sipar premirën e dytë për sivjet. Fjala është për tekstin e dramatizuar “Frankenshtajni apo Prometheu modern” të Mary Shelley nga  Tim Kelly. Aktorët gjilanas me ndihmen e regjisorit Muharrem Sylejmani dhanë një kreacion të pëlqyer jo vetëm për artdashësit e këtij qyteti, por, besoj, edhe më gjërë.

Nga: Ukshin Zajmi

Odiesejada e idesë për këtë tekst, së pari rrefimtar si roman, e pastaj edhe si dramatizim, rrjedh nga koha e alkimisë, kur tentohej që me përzierje të ndryshme kimike e të ngjajshme të përfitohen metalet e çmueshme apo eliksiri i jetës së përhershme. Nga një rrefim i tillë u frymëzua edhe Mary Shelley (30.VIII.1797-1.II. 1851), e cila së bashku me bashkëshortin e në shoqëri me Lordin Bajron, John Polidorin e Claire Clairmontin afër Liqenit të Gjenevës në Zvicër, ku kaluan pushimet, në vitin 1816, e që dy vite më vonë (1818) ajo të boton romanin “Viktor Frankenshtajni apo Prometheu modern”. Ideja e këtij romani pastaj u bë motiv për shumë shkrime të tjera, sa që kaloi edhe në folklor popullor. Rreth kësaj teme, në tërë botën u realizuan filma horror, novela në shumë vazhdime, seri televizive, drama, komedi e tragjikomedi madje edhe pjesë muzikore. Një varianti i dramatizimit të kësaj vepre është edhe ky i Tim Kelly-t (2.10. 1937– 7.XII. 1998) , që në Teatrin profesionit të Gjilanit, e vuri në skenë regjisori Muharrem Sylejmani, aktor shumëvjeçar i këtij teatri. 

Ngjarja

Viktor Frankenshtajni një student rreth njëzetë vjeç, gjatë studimeve në Universitetin e Ingolstadt i rreket punës studimore dhe eksperimentale për prosperitet përsonal, por synimet alkimiste të kohës ate e bëjnë t’i rreket çështjes së krijimit të një përsoni, i cili, do të mbetët krijesë e veçantë. Ai bashkon pjesët e ndryshme të trupave të të vdekurve, duke krijuar në vetëdijën e tij një krijesë të veçantë, e cila do të jetë në mes të njeriut dhe antinjeriut, por që ndjenjat e tij të jenë të cunguara. Për t’i ikur kësaj krijese, ai kthehet në villen e tij në Gjenevë, por, kjo krijesë, ate do ta përcjell hap pas hapi dhe do t’i krijon telashe të shumta, duke ia mbytyr vëllaun, vetëm për ate se ai e quan monstrum. Sekretin, Viktori, ia rrëfen vetëm shohut të tij të ngushtë, i cili tërthorazi mundohet ta bind për ta eleminuar, por kot. Një gjë të tillë mundohet ta bënë edhe nëna e tij, e fejuara por edhe një vashë e rastit rome, e cila akuzohet për vrasjen e vëllaut të Frankos. Mirëpo, krijesa Viktorit i kërkon edhe një “nuse” krijesë të shëmtuar sikur ai, për ta mbytyr monotonin, por kjo nuk i shkon dore atij, andaj krijesa-monstrum mbyt shokun e tij, nënën e tij dhe tenton ta mbytë edhe të fejuarën e tij, por, në variantin gjilanas ajo shpëton. Kësisoji, teksti “Frankenshtajn” dramatizim i Tim Kelly-t sipas romanit të Mary Shelley-t “Frankenshtajni ose Prometheu modern” në Gjilan del një tragji-komedi, e cila sa të ngazllen me skenat humoriste edhe të trishton me skenat e dhunës, duke përfunduar më vrasjen e krijesës-monstrum dhe mbijetëses së  Frankeshtajnit me të fejuaren e tij.

Koncepti regjisorial

Regjisori Muharrem Sylejmani, së bashku me aktorët: ERNEST ZYMBERI-Viktor Frankenshtajni, GËZIM BUCOLLI-shoku i tij;  MEJREME BERISHA- nëna; ARTAN SELIMI- krijesa-monstrum;  SAFETE MUSTAFA-BAFTIU- e fejuara;  KUSHTRIM QERIMI -agjenti i policise;  BUKURIJE KQIKU-sherbetorja dhe  NJOMZA KALAVESHI-vajza rome, realizuan tekstin e Tim Kelly-t, duke filluar nga një rrëfim, sa mosbindës aq edhe apstrakt, deri të një realitet i kobshëm, për ta përfunduar në mënyrë triumfuese me shpëtimin e të fejuares dhe largimit përgjithmonë të krijesës-monstrum. Kësisoji, regjisori sprovoi aktorët në rrefim, dialog, aksion dhe në fund edhe në ngadhnjim. Në këtë kontekst edhe publiku iu bashkangjit ngjarjes, sa qe qeshej në rrëfimet absurde të kryeprotagonistit, rrënqethej në paraqitjen e krijesës-monstrum, habitej në kërkesën e tij për t’i krijuar edhe, të një “nuse-je” për të mbytur vetminë dhe në fund u gëzua në përfundimin fatlum të ngjarjes: eleminimin e krijesës-monstrum, shpëtimin e të fejuarës dhe largimit të ndërdijes nga Viktor Frankeshtajni për mëkatet e bëra. Regjisori këtë e arriti me një menagjim të koordinuar të faktorit njeri-aktorëve, skenografisë, dritave, hijeve, efekteve muzikore dhe koncepteve mizanskenike.

Loja e aktorëve

Viktor Frankenshtajni i Ernest Zymberit është shtylla e ngjarjes në shfaqje, dhe ai megjithë përpjekjet e tij rrëfimtare për të bindur shokun e tij se ka krijuar një krijesë të re nga mbetjet e njerëzve të vdekur dhe se për t’i ikur atij edhe ka lëshuar Universitetin e Ingolstadt dështojnë, përderisa krijesa e tillë nuk paraqitet në horizont. Me lojen e tij, ai paraqitet si intelektual me famë, që ka arritur ate që nuk e ka arrirë askush, por që në ndërdije gjithnjë mbanë frikë, se pikërisht krijesa e tij do ta vrasë ate. Krahas kësaj ai arrin që me një mjeshtri të rrallë të mbanë të mbyllur, sekret, laboratorin e tij nga antarët e familjës, të rrëfen realitetin e të moskuptohet, të gënjen e të mos zbulohet, të dëshprohet kur nuk arrin të krijon edhe një krijesë tjetër femër, por edhe të gëzohet kur më në fund triumfon duke mbajtur peng dhëmbjen për viktimat e krijesës së tij:vdekjen e vëllaut, shokut dhe nënës së tij. Gëzim Bucolli (Henry Clerval) –shoku i tij, në këtë rast na del si një kurrestar i madh, në fillim duke mos u bindur me rrëfimet apsurde të Viktorit, por që më vonë, duke hospitalizuar krijesën-monstrum, konstaton se kjo është një e arritur që njerëzimi asnjëherë nuk e ka parë. Në këtë kontekst, ai i ndihmon kryeprotagonistit për ta mbajtur sekret si krijesën ashtu edhe punën për të krijuar edhe një krijesë tjetër, por në këtë rast femër, sipas kërkesës së krijesë së parë, si dëshprimin, kur krijesa hakmerret ndaj tij për dështimin e realizimit të kërkesës së tij. Mejreme Berisha në rolin e Caroline Beaufort- nëna e Viktorit, na paraqitet si gjithë nënat  me mburrje për të arriturat e djalit të saj, por e brengosur për lodhjen e tij, duke mos fjetur asnjëherë, për mos dëshirën e tij për t’u martuar, në dyshimin e rrëfimeve të vajzës rome e akuzuar se ka mbytyr djalin e saj, nga se te ajo është gjetur kryqi i tij, por edhe kurreshtare për sekretin që ruhet në laborator. Pikërisht, hapja e dyerve të laboratorit, paraqitja e krijesës-monstrum, bie edhe deri vdekja e saj. ARTAN SELIMI- krijesa-monstrum, na paraqitet si një maske përbindëshi, me detaje trupore të qepura, me fytyrë e trup të deformuar, por me një ndërgjegjje të pastërt për moskuptimin nga të tjerët të fizikut të tij dhe të dëshirës për të pasur edhe një shoqëruese të njejtë me te. Ai, na paraqitet si qenje e butë, kur lutë dhe i përkulet krijuesit të vet, por edhe i ashpër kur nuk i plotësohet dëshira: krijimi i klonit të ngjajshëm me te-femër. Ai plagoset me disa krisma, në qastin kur tenton ta vrasë të fejuaren e Viktorin dhe me plagë në trup del nga skena. SAFETE MUSTAFA-BAFTIU- (Elizabeth Lavenza)- e fejuara e Viktor Frankenshtajnit, aktore që me përkujdesje u cilësua si kureshtare për friken e skajshme te të dashurit të saj, për te, nga asgjëja apo nga ndonjë ngulitje në ndërdijen e tij. Ajo në skenë paraqitej si vashë lozonjare që don gjithqysh ta bind Viktorin për t’a martuar, por edhe si nuhatëse e më të keqës që mund t’i ndodh të fejuarit të saj apo edhe vet asaj. Megjithate, ndjenja e frikës tek ajo vie në shprehje vetëm atëherë kur ballafaqohet me krijesën-monstrum. Ndoshta kërkesa regjisoriale për t’iu lutur kësaj krijese për ta shpëtuar, ajo, ndonëse alivanoset nga sulmi ngulfatës i krijesës-monstrum, më në fund shpëton. KUSHTRIM QERIMI -agjent i policise, këtu na del kureshtar, imponues, lajkatar dhe autoritar për detyrën që e kryen. Mirëpo, edhe ky, ndonëse me profesion aktrues për gjurmues-hetues, nuk arrin që në fillim t’a kupton rrëfimin absurd të Viktor Frankenshtajnit, por kur direkt i tregon, atëherë vehët në veprim për ta gjetur krijesën-monstrum në rrethinë, duke mos ditur se kjo krijesë mëshifet në kulmin e villës ku banon krijuesi i saj. BUKURIJE KQIKU-sherbetorja, na paraqet një përsonalitet të ndronjtur, të dëgjueshëm, e herë edhe tolerues ndaj provokimeve dashurore te agjentit të policisë, me qëllim që nga ajo të zbulon për sekretin që e mban kryeprotagonisti. NJOMZA KALAVESHI-vashë e sinqertë rome, bënë gjithëçka në mundësitë e veta për të bind se ajo nuk është vrasësja e vëllait të Viktorit dhe se kryqin e tij ia dha krijesa- monstrum. Mirëpo, regjisori në këtë rast, pos disa paraqitjeve për dëshmi në skenë dhe forcës së përdorur të agjentit të policisë, e mban në burg, pra nuk e ekzekuton.

Të gjithë aktoret, me këtë rast, punës së tyre iu qasen me përkushtim, komunikonin lehtas në mes vete duke krijuar kështu dialogjet normale në bazë të situatës, por indirekt komunikonin edhe me publikun, menagjonin mirë hapsirën e skenës duke përdorur elementet skenografike për të qenë më bindës në rrëfim. Asnjëherë nuk u kurthuan në levizje, ndonëse pati raste konflikti e sulmi.

Gjuha e folur në skenë

Pos fizikut të aktorëve, lëvizjeve në skenë, elementeve mimike edhe gjuha ka një rol të rëndësishëm në shfaqjet teatrale. Kohëve të fundit, në skenat teatrale, po përdoret një zhargon i gjuhës së rrugës, e cila gjë po e bastardhon të folurit e gjuhës sipas standardeve të përcaktuara, gjë e cila nuk ndodhi me inskenimin gjilanas të “Frankenshtajnit”. U mundua të flitet një gjuhë e paster shqipe sipas theksit vendor, ndonëse në fillim tek Artan Selimi u hetua një theks i të folurit të Shqipërisë së mesme, por më vonë u soll në binar të të folurit të aktorëve tjerë. Po të ky aktor, u sheshua e vërteta se në skenë çirrjet nuk arrijne efektin e vet, por efektet e zërit arrijnë qëllimin pa përdorur forcën.

Elementët përcjellëse të shfaqjes

Një palë dyer të mëdha të një studioje (laboratori), disa spaga të lidhura në plafon e në to të ngjituara libra, fotografi e dokumente të kryeprotagonistit zëvendësuan raftet, një tavolinë e lidhur me kanapen për ulje dhe një karrikë luhatëse ishin elemente skenografike që i kishte dizajnuar Fitore Isufi, e të cilat ishin të kapshme për aktorët e të lehta për bartje dhe përdorim në të gjitha skenat teatrale në Kosovë, mbase edhe gjetiu. Kostumet e dizajnuara po nga Fitore Isufi i përkitnin një klase aristokrate, e, që i kishte punuar Bahrije Kurtalani, i bënin aktorët rehat dhe krijonin mundësi të lehtë qarkullimi. Muzika e përshtatur nga Florin Gagica ecte krahas tempos së zhvillimit dramatik të ngajrjes dhe e kombinuar me dritat e Fatmir Halilit dhe efekteve tjera krijonte situata edhe trishtuese por edhe qetësuese. Vlenë të theksohet se asnjëherë nuk ndodhi që ndonjë element skenografik të mos ndodhet në vendin dhe kohen e duhur, por që edhe nuk pati asnjë difekt, ashtu si nuk munguan asnjëherë rekuizitat e Suad Berishës, e kjo, sigurisht nga organizimi i mirë i Raif Hazirit.

[Regjisor në kohën pa kohë]

Muharrem Sylejmani është aktor gjilanas, që gjithë përvojen aktoreske e regjisoriale e fitoi në Teatrin e qytetit të Gjilanit. Këtij teatri ai i mbeti besnik prej vitit 1975 dhe ishte më i gjindshmi në situatat më të vështira. Në kohën kur ky teatër kishte statusin e teatrit gjysëm-profesional, në vitin 1990, thuaja të gjithë aktorët shqiptar u larguan nga puna, Muharrem Sylejmani i dha vetës detyrë, që aktiviteti teatral në Gjilan të mos heshtë. Ai gjatë kësaj kohe (1990-1999) në bashkëpunim me aktorë profesionist e amator, në salla të shtëpive të kulturës të fshatrave të Gjilanit bëri regjinë e këtyre shfaqjeve: “Verorja” Rexhep Hoxha; “Buleta e Llotarisë”-Kristo Floqi; “Froni”-Naser Zymberi; “Vdekja e një mbretëreshe”-Rexhep Qosja; “Kufinj që prekën”-Hysen Këqiku; “Etydë për Lotë Vakun”-Selman Vokshi dhe “Një natë në hotel”-Muharrem Shahiqi. Të shumta e të rrënqethshme janë ngjarjet që u ndodhen regjisorit dhe aktorëve nga policia serbe, por, asnjëherë jeta teatrale në Gjilan nuk u shua, edhe ate, falë angazhimit të Muharrem Sylejmanit.