Agim Gashi: Ju prezantojmë poeten dhe shkrimtaren Viktoria Xhako alias Zhorzh Sand

Ju prezantojmë poeten dhe shkrimtaren Viktoria Xhako alias Zhorzh Sand

Nga Agim Gashi

Quhet Viktoria Xhako, ndërsa pseudonimi i saj letrar është Zhorzh Sand. Përzgjedhja e këtij pseudonimi është një ide personale.

Eshtë lindur në qytetin e Durrësit më 09.10.1950. Babai i saj është me origjinë nga krahina e Kolonjës së Ersekës. Ka mbaruar studimet e larta në Universitetin e Tiranës, në fakultetin gjuhë dhe letërsi shqipe. Ka qenë mësuese e kësaj lënde në gjimnaz deri sa emigroi jashtë vendit.

Krijimet e para letrare i takojnë adoleshencës. Për shkak të përkrahjes e inkurajimit të paktë që kishte për talentin e saj nuk mundi të hyjë në radhët e shkrimtarëve shqiptarë në vitet e rinisë. Por talenti nuk vdes. Vitet e fundit ka rinisur përpjekjet për të plotësuar atë dëshirë të vjetër të rinisë e të të gjithë jetës së saj, të shprehë së fundi në letër gjithë grumbullin e madh të pikëpamjeve, ideve dhe vlerave letrare. Disa prej këtyre krijimeve tashmë janë të publikuara.

Në arkivin e kujtesës dhe të shpërfaqura publikisht janë trajtuar një sërë shqetësimesh të saja për emocionet e jetës njerëzore, për dashurinë, për dhimbjet, për marrëdhëniet familjare dhe qëndrimin e saj personal për ngjarjet në vendlindje.

Letërsia, ashtu si edhe artet e tjera, është një mënyrë fisnike për t’u treguar njerëzve se bota është më e bukur se aq sa e shohim përditë, sikundër mund të jetë edhe më e keqe sesa e mendojmë. Zhbirimi psikologjik i personazheve në të vërtetë është një punë e vështirë dhe kërkon jo vetëm përvojë jetësore, por edhe kulturë. Nga ana tjetër shkrimtarët dhe poetët kanë nevojë për mirëkuptimin e lexuesve të tyre. Bashkëpunimi mes tyre kryhet përmes kritikës dhe opinioneve publike.

Në prill 2011 u botua vëllimi i saj i parë poetik “Zemër e ngrirë”.

Tani po bën gati për botim përmbledhjen me tregime, të cilat aktualisht janë të shpërndara andej – këtej.

Në planet e saja krijuese është edhe një roman me të cilin po merret prej disa kohësh.Kjo vepër e plotë e jetës së saj shpresojmë se do ta ketë suksesin e duhur, por, duke ditur gjithmonë që letërsia është një punë që më shumë shpërblen autorin sesa lexuesin.

Tregimi: KURORA

(Ngjarje e jetuar)

- Ecë, më foli nëna, - vajzave të mira nuk u ka hije të qëndrojnë në rrugë e të shohin djemtë...-

Më tërhoqi nga dora me indinjatë. Koka ime u tund mbi supe, kaçurrelat gështenjë fluturuan e, bashkë me to, kurora pothuaj e padukshme, e ndërtuar me mjeshtëri nga duart e nënës për t`i bërë pak më të bindura kaçurrelat e mia, po koka u kthye përsëri në pozicionin e parë. Ishte ditë e nxehtë. Ktheheshim nga vizita në një dasmë.

- Kanë ndërruar zakonet, - fliste nëna nëpër dhëmbë. - Në kohën tonë njerëzia martohej në vjeshtë, kur mbusheshin hambarët plot, që ashtu të mbushej shtëpia plot me fëmijë, jo tani, në mes të korrikut, - fshinte djersët me shaminë e bardhë dhe nuk harronte të më tërhiqte nga dora. Koka ime po këputej nga supet, qafa m`u rrotullua gjer në dhimbje.Sandalja më ngeci në hapësirën mes dy pllakave e, po të mos ishte dora e fortë e nënës, do ta kisha thyer hundën. Nëna u kthye të më shihte, po mbeti me gojë hapur kur pa djalin. Ai, mbështetur tek pema, nuk m`i ndante sytë. Një xullufe flokësh të zinj mbi ballë diç më kujtoi.

- Nuk po na i ndan sytë, - i thashë nënës.

– Ti nuk po ia ndan, - ma ktheu ajo me zemërim.

Pa një, pa dy iu drejtua djalit: “Mos ke humbur rrugën, mor bir?”

Djali, pa dashje, u shkëput nga pema, po befas e kuptoi se nuk kish ç`të thoshte, dhe u mbështet përsëri. E përsëri sytë nuk po m`i ndante.Duhej të kish moshën time ose pak më i ri. Sytë e mëdhenj të zinj i mbante mbi mua. Dukej sikur kujtonte, ose supozonte diçka. Nuk bëri asnjë përpjekje për t`iu përgjigjur nënës.

- Do t`i ketë humbur gjuha, - tha ajo, duke më detyruar t`i shkoj pas. Pak hapa ecëm…...Ca tinguj të butë kadife u drodhën pas kokës sime, u futën në kaçurrelat e mi, dolën, më kaluan përpara dhe ma zunë rrugën. Për pak desh theva qafën për të dytën herë.

– Ja edhe një e re tjetër, - tha nëna. – Na këndoka djali në mes të rrugës, kur çupa ecën përdore me nënën e saj. Në kohën tonë, - vazhdoi, - djemtë, vërtet ia vinin synë ndonjë vajze, po…Nëna heshti. Iu kujtua, kur kalonte rrugës për të mbushur ujë tek çezma e vetme e fshatit, se si babai hipte mbi kumbull, varej tek degët që dilnin mbi rrugë, e duke fishkëllyer e qëllonte nënën me kumbulla. Ajo, e skuqur flakë, ç`arrinte të priste, i fuste në xhep….Nëna humbi në kujtimet e saj.

Në shtëpi më priti një surprizë e bukur. Babai kish gjetur bileta për atë natë, që ish nata e fundit e festivalit folklorik mbarëkombëtar. U gëzova shumë, po nuk e di se pse i lidha biletat me djalin atje në rrugë, prandaj nuk fola. Iu ruajta nënës. U bëra gati shumë kohë përpara. Sa të rruhej babai, sa të pinte kafenë…padurimi im rritej, po edhe frika nga sytë e nënës rritej, Mora frymë thellë e iu ktheva përballë. Për çudi pashë që ajo po më shikonte me sytë e saj si kadife dhe befas u drodha, kur përngjasova butësine e këtij shikimi me butësinë e tingujve të kadifenjtë të djalit mbështetur pas pemës.

Vendet që kish gjetur babai ishin shumë larg nga skena. U mërzita. Humba vëmendjen.Skena atje larg, xullufja me flokët e zinj mbi ballë, aty afër. Skenën e shikoj përhumbshëm. Ndërrohen këngëtarët, ndërrohen grupet, unë përhumbshëm. Befas ca tinguj të kadifenjtë më mbështjellin të tërën. Po tani më të fortë, më gurgullues, më të ndjeshëm….Një flutur rrahu flatrat mbi zemrën time. Ku i kam dëgjuar? Këngëtarët e grupet vazhdojnë të ndërrohen në skenë… Duartrokitjet e fundit…U ngritëm. Nuk e pashë në sy babanë, për të mos ia prishur, kur i thashë kalimthi:

- Më duket se më tepër u mërzita! –

Babai zakonisht fliste pak, po fliste shikimi i tij i butë e i kujdesshëm. Babai ishte relativisht i ri, po hynte në të 50-at, shtatlartë, syzi, flokë të zinj kaçurrela,një luks ky i familjes sonë, me pak pluhur argjendi spërkatur. Harmonizonte bukur me nënën trupmesatare, me sy jeshilë e me kaçurrela të zeza. Unë mburresha me babanë tim. E kapja nga krahu, kisha kujdes t`i rrija gjithnjë në krahun e majtë, dhe ecja krenare në bulevard. Dikush njëherë më kish pyetur:

- I fejuari yt është?

…Ecja me kokën ulur, kaçurrelat më bezdisnin, nuk durohen në vapë edhe pse nëna nuk kish hequr dorë nga kurora e hollë për të m`i mbajtur pak në zap. Një tingull fare i lehtë, i butë si kadife, më shkëputi nga përhumbja. I shtrëngova krahun babait dhe vazhduam drejt shtëpisë. Tingulli i butë, i kadifenjtë u drodh si zog i plagosur dhe heshti me një rënkim.

Qyteti gumëzhin nga hareja, unë qurravitem nga trishtimi,: Ç`më ka ndodhur, xhanëm? – flas me vete.

- Do të dal, - u thashë prindërve.

S`ma prishën, s`ma kanë prishur kurrë. Dola. Kurorën e hoqa nga flokët e po e haja me dhëmbë. U drodha e më ra nga dora prej tingujve të butë, të kadifenjtë që më prekën ballin. Djali e ngriti kurorën, filloi ta shihte me vëmendje, pastaj ngadalë ma vuri tek flokët.

- Kështu duhet? – më pyeti. Unë tunda kokën kot. As e pashë si ma vuri, as po kuptoja pse ma vuri. Më kapi nga dora dhe më tërhoqi nga mesi i rrugës.

- Ke flokë të bukur, – më tha. Unë ngrita kokën që t`ia shoh xullufen mbi ballin e lartë. Më tronditën sytë e tij, të mëdhenj, të zinj, mbështetur butësisht mbi mua.

- Unë i njoh…

- Unë e njoh…

Në të njëjtën kohë folëm se i njohim flokët e njëri – tjetrit. Heshtëm. Pastaj ia plasëm gazit.

-Nesër në mesditë do të largohemi, - më tha. – Autobusi i qytetit tim ndodhet atje, - zgjati krahun në një drejtim. – Ishte debutimi im i parë në skenë. Unë tunda kokën kot.

- Do të vij, - i thashë,- natën e mirë, - dhe u largova me kokën ulur. Tinguj të lehtë, të kadifenjtë më shoqëruan gjer tek kthesa.

…- Eja, - më tha babai, - t`i përcjellim miqtë. Do të jetë i gjithë qyteti.-

Lidha flokët me një kordele,mora në dorë kurorën e zakonshme dhe dola pas babait. Qyteti gumëzhinte, po të them të drejtën, nuk e dëgjoja atë gumëzhimë. Veshi im priste tingujt e kadifenjtë…

…Autobusët filluan të largohen njëri pas tjetrit. Djali u zgjat nga dritarja e autobusit të më përshëndeste. Sytë e zinj vazhdonin të rrinin mbështetur pa lëvizur mbi mua.

- Do të vij përsëri, - më tha. Unë ngrita dorën me kurorën për ta përshëndetur.

- Ose eja ti, - më tha dhe butësisht ma mori kurorën nga dora, - që ta marrësh këtë…-

Buzëqeshi, e tundi kurorën lehtë e lehtë, si një zog që kish frikë se mos e trembte. Ndërkohë autobusi filloi lëvizjen.

Nuk i thashë eja, nuk i thashë do të vij, nuk i thashë gjë,nuk e përshëndeta as me dorë, vetëm mbeta ngulur aty duke parë se si largohej, largohej, largohej…...kurora ime.Dielli më binte në sy. Shkëndijat e tij më pengonin të shihja qartë, por megjithatë unë e pashë kurorën time….. të mbushur me lule fushe, pashë dy duar të vogla që vazhdonin t`i thurnin ato, dëgjova një zë të njomë që m`u lut ta përkul pak kokën dhe ndjeva se si kurora qëndroi mbi flokët e mi…….

U trondita. Nisa të vrapoj, po tani po largoheshin edhe autobusët e fundit dhe kurora ime e tundur lehtë nga një dorë nxjerrë në dritare, nuk dukej më.

……………

Isha dhjetë vjeçe, kur tezja ime u martua larg, tepër larg, pas atyre maleve që nuk e hiqnin kurrë kësulën e bardh.

- Një martesë pajtimi, - dëgjoja, po nuk kuptoja gjë. Pas nuses do të nisej një karvan i gjatë me dasmorë. Nëna më kish qepur një fustan të bukur setapur me rombe të bardha e të kaltra, me rrudha tek beli dhe me një rrip të gjerë që ma lidhte fjongo mbrapa. U muar gjatë me flokët e mi. Ulur të dyja tek pragu, ajo lagte krëhërin në kanaçen e madhe mbushur plot me ujë dhe ma ngulte me kujdes në flokë. Unë tërhiqja kokën nga dhimbja. Nëna vazhdonte me qetësi punën dhe më fliste për vendin e bukur atje larg, pas atyre maleve, që nuk e hiqnin kurrë kësulën e bardhë. Kurorën për të më mbajtur flokët pak në fre, e kishte thurur me kohë…

Dasma ishte e bukur, aq sa mund ta kuptoja unë. Më pëlqeu të luaj me fëmijët e atij fisi,vajza e djem të moshave të ndryshme. Nuk e kuptoja se pse e shikonim njëri – tjetrin me çudi.Edhe gjuhën sikur nuk e kishim njësoj, por fëmijët dinë të merren vesh gjithnjë në mes tyre.

Burra me mustaqe, me qeleshe, me veshje të çuditshme, burra pa mustaqe, pa qeleshe, me veshje që unë i njihja, rrinin bashkë e bisedonin paqësisht. Vajza e nuse të reja, njëra më e bukur se tjetra, veshur njëra më bukur se tjetra, me veshje të çuditshme e veshje të zakonshme ecnin lehtë – lehtë dhe shërbenin pa pushim pije, llokume, ëmbëlsira…Të gjithë uronin njëri – tjetrin e të gjithë së bashku uronin çiftin me fjalët e çuditshme:

- Për hajër pajtimi! –

Tezja ime ishte e bukur yll! Kur u nisëm për rrugë ajo kish veshur fustanin e bardhë të nusërisë. Sa u çudita kur e pashë në krah të dhëndrit veshur me një kostum të ri që shkëlqente nga xixat e nga disa grimca të vogla metalike në formë ylli. Një rrobë e kuqe gjak ia mbërthente bukur bustin.

- Ato që shkëlqejnë janë temina, - më tha një djalë i vogël.

- Eja të lozim, - ia prita unë.

Djali nuk lëvizi. E kishin porositur të mos largohej.

- Tani do të këndoj, - më tha.

- Do të këndosh? – hapa sytë unë. Djalin e morën përdore dhe e lanë në mes të burrave. Sapo kish filluar të rritej. Një xullufe e zezë flokësh i qëndronte bukur mbi ballin fëminor. Hapi gojën dhe tinguj të kadifenjtë u shpërndanë si flutura të bukura duke rrahur flatrat e lehta. Burrat lëvizën nga vendi, nuset e reja dhe vajzat ngrinë me tabakatë në duar. Djali i vogël m`i nguli sytë e mëdhenj të zinj dhe humbi në botën e tij fëminore. Kënga e tij i këndonte një trimi, gjaku i të cilit kish ngjyrosur flamurin. Djali nuk e kuptonte rëndësinë e asaj që po ndodhte. Ishte i vogël, sapo kish filluar të rritej. Nga gjoksi i vogël i çliroheshin tinguj njëri më i ëmbël se tjetri. Duart ia mbushën me lule, i kishte të vogla, nuk i mbante dot. Mbushi krahët, iu rënduan e nuk i mbante dot. M`i nguli sytë e zinj sikur të më kërkonte ndihmë.

- Eja të lozim, - i thashë dhe i zgjata dorën. Djali ma tërhoqi, ma uli kokën, ma mori kurorën.

- Prit pak, - tha. Zgjodhi me kujdes lulet dhe me gishtërinjtë e shkathët i thuri në kurorë.

- Ule pak kokën, - m`u lut. Ma vuri kurorën mbi flokë.

- Kështu duhet? - më pyeti.

- Nëna ime e quan kurorë, - i thashë duke vazhduar shpjegimin e tij për teminat. Ajo ma vendos mbi flokë që të mos më ngatërrohen shumë, se nuk mund t`i kreh pastaj. Djali nuk m`i ndante sytë e mëdhenj, të zinj.

………………………..

A do të takohem ndonjëherë me të? Sa kohë do të kalojë? A do ta njohim njëri – tjetrin?

Në ajër tundet një kurorë e brishtë, që tani u mungon flokëve të mi, zbukuruar me lule nga gishtërinjtë e shkathët të djalit flokë e syzi që jeton mbrapa atyre maleve, të cilët nuk e heqin kurrë kësulën e bardhë.

E premte 30 korrik 2010 ora 16:00

VIKTORIA XHAKO

(ZHORZH SAND)