Faik Islami: Ethet..

ETHET..

 

(Marrë prej vëllimit ''Njerëz nëpër Kthesa")

 

Tregim nga Faik Islami

 

Ai kishte ditë që e kishte ndër mend punën e mushqerrës, por nuk po i bëhej asnjë ditë e mbarë të merrej me hallin e saj. Do t’i duhej të shkëputej disa orë nga ecejakja e përditshme e pazarit, në kërkim të një pune. Por atë mëngjes të shtune, sa u ngrit nga shtrati, sepse iu kujtua ajo që tha e shoqja dhe që e kishte bërë të mendohej. Teksa merrte rrugën buzë detit, për ritualin e zakonshëm rreth pazarit të qytetit bregdetar, kishte folur shumë herë me vete, për të.

 

- Dreq! - tha kur iu kujtua.. - Ku e mori vesh ime shoqe që mushqerra ka gjendje  “etheje”, si i thomi na, çobanët, apo gjendje afshi, si i thonë veterinerët?! Ku e kuptoi shejtania? E paudha! Ku ia mori mendja xhanëm?! Se mos rri më shumë ajo me mushqerrën. E lëshon në pikë të sabahut me shoqet lart shullërit dhe e fut në burg vonë. Se mos ndenji me të. Ku ia mori mendja? E po, femër! Si i ka bërë Zoti këto punë!  Femra i kupton, si njerëzit me të folur.., edhe kafshët. Të folur nuk kanë ato të shkreta, pa njësoj e vuajnë, si dhe njerëzit.. Qejfin dhe dhimbjen. Po, po! Ashtu është, njësoj. Dale, si ma tha lanetja?

 

- “Burrë! Kërkon dem, Bala. Kam ditë që e shikoj. Nuk është më Bala që ka qenë. Aq e qetë, e urtë, sa nuk kam pasur tjetër si këtë. Mirëpo, do ti që zuri e luajti nga siraja. “Doemos! I erdhi koha. Si të gjitha qenieve të gjalla. Ndaj as ha, as është e qetë, si përpara”, - i foli të shoqit, Sabua. Por ai, i lodhur, nuk ia kishte vënë shumë veshin. Ama, kur vajti ta përkëdhelte si zakonisht Balën, gjendja e saj e bëri të vlerësonte aftësitë e Sabos.. Në fillim nuk i dha rëndësi, por, kur pa mirë sjelljen e saj, aha! E mori vesh ku e kishte hallin. “Kërkon dem, moj e uruara, kërkon dem”, -  tha. - Ma ka thënë shumë herë ajo lanete, ma ka thënë. I ka rënë në të. Ndoshta ngaqë ma pati thënë ajo, e vura re edhe unë. Sa desha t’i heqja litarin nga brirët e ta lëshoja, ajo u hodh si e ndërkryer. Nuk e kishte bërë kurrë me mua atë gjest. U tërbua fare. Desh më vuri përpara. Hidhej e përdridhej. Ktheu një herë kokën kur i fola. M`i nguli ata sytë e saj  jeshilë. Më pa mirë e mirë dhe ia dha vrapit poshtë shtegut. Pëlliti nja dy herë te shtegu i Çuçkëve dhe u bë veri. Më mbeti në mend shikimi i saj. Sesi m’u duk ashtu! Sikur të kishte ditë që kishte vrarë mendjen dhe e kishte gjetur se unë jam fajtori për gjendjen e saj. Nuk kam çarë kokën për… ta martuar. E.. po… m’u trashëgofsh, moj! - foli, sikur atë urim do ta dëgjonte edhe Bala.

 

- Hej! Si janë këto punë! I pashë sot, i pashë shenjat e Balës. M’u kujtuan ato të kësaj times… Ngjajnë shenjat e të gjitha femrave, vallahi ! Kur qe më e re, se tashti, aha..!  Aman, aman si më përdridhej këmbëve, kur më kuptonte se… nuk jesh edhe aq i lodhur! M’i ka dhënë, m’i ka dhënë ca isharete atëherë… Shejtania ! Unë vija nga stani e kjo…  sesi më bënte ca shenja. Isharete ishin. Ma lëshonte atë kostën e mëngjër përsipër cicave dhe bënte ç’bënte dhe fap e lëvizte kokën me të shpejtë. Kostat, m’u sikur u jepnin nga një flakurimë cicave të saj. Apo m’i kishte dhe të vogla! E ato gati sa nuk shponin atë peshlliun manushaqe të sajin. Ja kesha shpurë në pajë. Apo nuk ia kërrente atë mesin që ma kishte të ngushtë sa plot dy duart e mia. Më kalonte përpara gjunjëve, tre apo katër herë sira. E mua më hipte ai damari im. Frap e mbërtheja me të dyja duart për mesi dhe e ngrija lartë. Ashtu të ngritur lart e të përfshirë për mesit të saj e puthja. Shkrihej ajo e më për lumë unë! Më bëhej qejfi që ma kishte dhënë vetë isharetin. Se me gojën plot nuk ma tha asnjëherë kur kishte ato të shkretat ethe. Ç’nuk është thënë për gruan e shkretë. Për mirë e për keq. Thoshte i ziu gjysh ca vasijete, për gratë. Dale ! Hë po.. m’u kujtua. Thoshte: “Gruaja, fëmra, doemos, do rrahur njëherë në pesëmbëdhjetë ditë….! Pavarësisht ka bërë apo nuk ka bërë gjë. Se ajo e ka bërë një gjë, po… ti nuk di gjë…!” Ah more gjysh! Sa prapanike dhe e padrejtë ka qenë e shkuara me gruan e shkretë! Na,  komunistët, bëmë shumë për grua mavrinë, po.. tani të gjitha do venë për dhjamë qëni.

 

       Hë.., si janë femrat..! Kur u vinë ethet, a qejfi quaje po deshe, do ta gjejnë mënyrën ta shprehin. Seç kanë një gjuhë që jo se nuk merret vesh kollaj, por të pëlqen ta shprehin vetëm me atë “gjuhë”. Gjuha e shenjave..! Kanë një alet femrat. Një alet më shumë se burrat. Nuk e di ku e kanë të vendosur atë alet, por e kanë. Më duket se kanë… Kanë shqisën më të fortë në botë. E kanë, po unë nuk e di dhe aq mirë ku e kanë. Me erë i marrin vesh gjërat. Nuk ka thënë kot i pari që: “Femra e tërheq mashkullin me erë”.

 

    Eh! Sabua ime, femër more, femër është,  por… ma ka humbur atë veti të rrallë. M’i ka harruar ca gjëra. Epo doemos! Kaqe vite. Apo mos mendon e shkreta se.. kanë mbetur vetëm në dorën time ato punët e vështira… Si janë këto punë. Vjen një moment dhe të gjitha dalin nga siraja. Ama, gjithë jetën, femra, femër mbetet… E ka bërë Zoti a ..natyra, nuk ke ç’i bën! Se mos meshkujt më ndryshe..! Njësoj të gjithë për…

 

 - Fliste kështu me vete, teksa po nxirrte mushqerrën nga burgu ku mbanin. Burgu. Në të vërtetë, ai qe një biçim kasolleje me strehë. Përsipër e kishte mbuluar me ca petavra të holla. Ristela të mbetura nga prerje trupash për dërrasa. I kishte marrë lirë te një arrixhi. Anash e kishte rrethuar me ledh. Një ledh me gurë, pa llaç, pa gjë. Aty nxinte dy lopë dhe, shtrënguar, edhe tri. E kishte bërë të bollshëm, edhe pse ai vetëm një lopë kishte. Aq i dhanë kur ndanë pasurinë e kooperativës.

 

 - “Vetëm një i takon Demos”, - pat thënë Skërpua, kryetari i komisionit që u ngrit atë vit. Nuk kishte bërë llafe i ziu Demo. Leqë, edhe të fliste, kush ia vinte në pullë. Një lopë e katër dhi i dhanë.

 

Ndarjen e mallit të socializmit u ra për pjesë ta bënin demokratët. Të gjithë shokë e miq kishin qenë, por u ndanë në demokratë e …në ish-komunistë. Më mirë do qe të thuhej si u pat thënë Rushiti i Beqe: në ish-të kënaqur dhë në të pakënaqur me sistemin.

 

     Lopa qe e mirë. I jepte katër, por edhe pesë kile qumësht në ditë. Ama kur i hidhte për të ngrënë. - ”Lopa dhe gruaja, - thoshte Demua, - duan nën hundë që të të ngopin.. Po nuk u dhe për të hedhur ndën hundë, më mirë mos u kërko gjë..”. Kur patën ikur nga fshati dhe u varën aty rreth qyetit, lopa e pakësoi ca qumështin, se vendi aty ishte shkëmb e gurë, por gjene jepte dhallë sa për fëmijët. Dhitë e kishin shtuar, por sa kohë japin dhitë? Lopa po. Fatkeqësia u ndodhi kur u iku lopa. I kishte lënë para një viti e gjysmë. Dhe u iku tëk e tëk. U bë sebep helmimi nga gjarpri. Ashtu i pat thënë një veteriner i mesëm, kur erdhi pa lopën se i ishte zbardhur dhjamët e syrit. Edhe Demua e kishte kuptuar, por nuk deshi t’ia thoshte Sabos. Qau ajo e fëmijët, njësoj si për njeriun më të dashur të shtëpisë. U kishte mbetur vetëm viçja.

 

Njeriu me kafshët familjarizohet aq shumë. Le që e kishin bazën e ushqimit në atë ngulmimin e ri ku nuk kishin asgjë prej gjëje tjetër. Vetëm atë kishin për bulmet. Katër fëmijët e donin një pikë dhallë. Me atë qenë rritur në fshat. Me ardhjen në qytet se mos ishin bërë më mirë.

 

 - “Më keq! - i thoshte Sabua, kujtdo që e pyeste. - Atje të paktën nuk kishim këto vuajtje që kemi këtu. As dru, as rrugë, as ujë, as… Unë nuk e di përse erdhëm xhanëm? Ç’fituam këtu? Nuk e di, nuk e di. Dëgjova këtë tonin dhe ngarkova plaçkat e u vara poshtë. U bëra qytetare! Pika qytetarllëkut tim! Unë nuk jam as në fshat, as në qytet”.

 

   Mirë thoshte e shkreta grua. Ku në qytet, ata në periferi ishin. Dhe në periferi se mos ishin më mirë. Më keq se në fshat jetonin. As fshatarë, as qyetarë. Ishin një kategori që nuk e përcaktonte dot asnjë se ç’ishin. Për t’i regjistruar nuk i regjistronin. Vetëm kur vinte puna e votimeve fap e u fanepseshin ata të partive. Ik njëra e eja tjetra. More dhe këpucët u ishin ngatërruar. Të atyre që i vishnin, me ata që sapo i zhvishnin. Ishin përplasur plot herë te dyqani i Fejzoz. Te dyqani! Ai nuk ishte as si dyqani që Fejzo kishte pasur në fshat. Një barakë ishte. E bëri i biri fët e fët, me llamarinat e repartit ushtarak, i cili qe djegur në ata muajt e kthesës së sistemit. Këto po sillte si në një videoklip Demua, teksa  nxirrte mëshqerrën nga burgu.

 

-  Do moj e mira jonë, do. U poqe dhe ti moj, Bala e babës! - iu drejtua mëshqerrës, - Të erdhi mosha. Do bëhesh edhe ti mëmë. Si të gjitha shoqet e tua. E duam dhe ne këtë. Mezi e kemi pritur këtë sahat. Bala e babës! -  e përkëdhelte ai me mend atë kafshë, si të kishte në duar njërën prej vajzave. Ashtu si e kishte përkëdhelur e puthur që kur kishte lindur. Ajo vinte e kuqërremtë, me një vijë të errët në gjithë kurrizin. Me një bisht të gjatë e fije të zeza. Barku i saj, si një copë kashmiri, vinte në të bardhë me nuanca gri nëpër të. Buzët i kishte të bardha me qime të shkurtra që në rrënjë formonin ngritje si kokrriza. Dhe u jepnin dy buzëve të saj ovale një nur të veçantë. Ai i kishte puthur qindra herë ato buzë. Nga frymëmarrja e saj ndiente jetën në vrull të asaj kafshe shpresë. Në të dyja faqet e saj kishte damarë të fryrë që shkonin deri afër syrit. Ndërsa midis të dyja vetullave kishte një shenjë të bardhë, në formë ovale, me përmasat e një veze. Nga ajo shenjë ai i kishte vënë emrin Bala. Në përmasa, ishte tamam si e ëma. Një racë e kryqëzuar nga e “kuqja e stepës” me dem, që ai nuk ia dinte origjinën. Se kryqëzimi atëherë ishte bërë në mënyrë artificiale. Ashtu i bënte kooperativa.

 

    Kur, nga ndarja, atij i ra për pjesë e ëma e kësaj mëshqerre, e tërhoqi bukuria. Por nuk e harroi kurrë që atë ndarje e kishte bërë Skërpua. – “Pasurinë e gjithë golajve ai e ndau! Na u bë.. Skërpua” - thoshte ai me sarkazëm, sa herë binte fjala për atë mënyrë ndarjeje. Mirëpo atë lopë e deshi. Desh Zoti e lopa ishte mbarsur me dem të Rrapushëve që, siç kishte dëgjuar, edhe i tyre vinte nga një kryqëzim shullënjsh, por me të njëjtën origjinë. Dhe ai e dinte fort mirë që racat, kur ruhen parametrat, i ruajnë vetitë. Edhe e ëma e Balës, edhe e bija, atij i pëlqenin jashtë mase. I donte shumë. Lind dashuri edhe midis njeriut e kafshës. Rast më të mirë për ta vërtetuar këtë teori se i Demo Sharkës me gjënë e gjallë të tij zor se gjendej. Fantazonte kur ndodhej para Balës. Shihte buzët e saj dhe i dukej se kishte vënë dorë për t’i bërë tualet një mjeshtre femër. Ashtu, të mbushura me fije e push të hollë, u jepnin një hijeshi  të rrallë edhe faqeve, edhe tërësisë së saj. I dukej kafsha më e bukur në botë.. Të paktën ashtu i qe dukur atij, sa herë vinte duart mbi faqet e saj  të saj të lëmuara ngjyrë rozë.

 

    Ishte e urtë, e brishtë, që viçe e deri sa u bë aq. E  përkëdhte sa lodhej. Dhe ajo kafshë e uruar sikur ishte rritur pikërisht nga ato ledhatime. Nuk e kishte ndarë dashurinë dhe përkujdesjen për Balën, njësoj si për djalin dhe për të tria vajzat.. Madje e shoqja i thoshte se ai përkëdhelte më shumë Balën se fëmijët. Ndërsa ai, sa herë e dëgjonte atë fjalë, përkëdhelte përsëri Balën, pastaj merrte në prehër fëmijët. Deri sa e zinte gjumi në minderin me dhoga dhe rripa llastiku kamerdareje, prej të zisit të kooperativës. Fëmijët dhe mëshqerra ishin gëzimi i përnatshëm i atij hauri me dy dhoma dhe një kuzhinë karabina. Me sytë te televizori dhe mendjen e shpirtin te fëmijët e koloviste gjumi derisa t’i vinte dorën në sup e shoqja. Kështu i kishte rrjedhur jeta.

 

      Mirëpo muajt e fundit sikur i kishte harruar ato zakone. Ishte bërë i ngrysur, i mbyllur në vetvete. Fjalët e përkëdhelitë sikur i ishin larguar. Burrin, hallet e tjetërsojnë shumë më shpejt se vitet që i ikin. Lodhej e rropatej pazarit me ditë të tëra për të gjetur ndonjë punë me mëditje. Por edhe njerëzia e qytetit, sikur t’i kishin të mbaruara krejt të tëra punët. Në të vërtetë mileti ishte hollë për lekë. Me sytë e tij të rrahur nga varfëria, ai e ndiente edhe gjendjen e tyre. Nuk i shante qyetarët  dhe i shikonte edhe ata me halle si të tijat. Megjithatë, për ditë bënte të njëjtin ritual: ec e hajde. Vërdallë gjithë ditën. Ndaj edhe i kishte lënë pas dore gëzimet e tij. Kështu kishte rrjedhur jeta në shtëpinë e tij, deri sa Sabua i kishte thënë… hallin e Balës. Në fillim, nuk e kishte kuptuar se ku donte të dilte e shoqja me atë fjalën ”ethet e Balës”, por, kur ia kishte përsëritur ditën tjetër, ai kishte vënë buzën në gaz. Dhe me aq e kishte lënë. E nesërmja, që e rrëmbeu në ritualin e tij të bredhjes, bëri që ta harronte, edhe pse nuk e kishte nënvlerësuar.

 

    Kishte një arsye pse ndiente aq keqardhje për atë kafshë. Kishte mbetur jetime. Lopën e qanë të gjithë, por Demua, qante në shpirt edhe Balën. Të gjithë në shtëpi e donin Balën, kurse Demua, jo vetëm e donte, por edhe e mëshironte. Dhe kishte arsye pse. Edhe ai jetim ishte rritur, pa nënë. E qeniet e gjalla mbeten jetimë kur mbeten pa nënë. Pa baba, fëmijët mund të mbeten fukarenj, por jetimë mbeten kur nuk kanë më nënë. E jetimëve rrallë u qesh buza. Malli për të ëmën që nuk e njohu kurrë, e kishte bërë njeri me ndjenja shumë të buta. Edhe nxehej, por sa të kujtonte dikush fjalën mëmë,  tjetërsohej. E ëma e kishte lënë kur kishte qenë tre vjeç. E rriti një kunatë. Atë kishte thirrur mëmë, por malli i së ëmës e mbajti tërë jetën të djegur në shpirt. Nuk i iku kurrë. Vetëm atë dashuri nuk zëvendëson dot kurrë njeriu. Dhe ai sikur e kishte vënë re atë gjë edhe në rastin e Balës. Ose ashtu e kishte menduar. I qe tiposur që edhe te kafshët veprojnë të njëjtat ndjenja. Ato të dhembjes. Se edhe nga sytë e Balës ai kishte parë të rridhnin lot.

 

     Ishte matur shumë herë ta nxirrte vetë ndonjë ditë, lartë atij shullërit mbi buzdet, por  nuk i ishte bërë asnjëherë e mbarë. Dhe kështu kishin kaluar plot tre muaj rresht. Do t’i dilte që do t’i dilte ndonjë nga ato që ai i quante “kacamodhi” (punë të papuna). Dhe, për dreq, i ndodhte ashtu sa herë e kishte vendosur të humbiste një ditë me mëshqerrën.. Në darkë, sa shikonte Balën te dera e burgut, kujtohej dhe pëshpëriste:.

 

-  Prapë një kacamodhi më pengoi sot! Edhe me shumë rëndësi të kishte qenë ajo që e kishte penguar për t’u marrë me Balën, ai prapë kacamodhi do t’i quante. Se i kishte dalë ashtu e paplanifikuar e në dëm të Balës. Të shumtat e kacamodhive, ai justifikohej se gjoja ia hapte Sabua.

 

 -  Gratë, sikur i ka bërë Zoti të afta vetëm për t’u hapur telashe burrave. T’u hapin kacamodhi burrave të shkretë, - thoshte që ta dëgjonte e shoqja. - Gjithnjë, vetëm punë pa bereqet të detyrojnë të bësh. Ashtu u thotë mendja. Të të lodhin kot së koti. Kënaqen që u shkon e tyrja. Më mirë hapu punë, se po i le.. aha, të hapën ato sa.. - kishte thënë edhe kur kishte të tjerë që e dëgjonin. Ama Sabon e kishte dashur dhe e vlerësonte shumë. Por, kur nuk u jepte dot zgjidhjen e duhur gjërave, e kishte bërë zakon ta gjente justifikimin tek Sabua. Dhe vërtet do të kishte arsye për t’u justifikuar, nëse ajo do të ishte si të gjitha gratë që i duan burrat në punë më të shumtën e kohës.. Mirëpo ajo grua engjëll kurrë nuk bënte gjë me kast. Kishte zakonin e të duruarit aq sa edhe Demua ia vinte në dukje:

 

- Ti moj grua ke durim derri! Unë flas e bërtas dhe ti nuk më kthen fjalë. Mirëpo mua më hipën edhe më shumë inati po nuk më ktheve fjalë se më duket mu sikur më thua: “bjeri, bjeri, se i bie bukur”!  Atëherë mua fap e më kujtohet një llaf i gjyshit: “Të vesh në pyll, të bësh një mushkë me dru dhe të vish në shtëpi, e pasi t’i shkarkosh, është gjynah të mos i japësh një kopaçe gruas……”! Ja, ndaj dhe ta kam dhënë ndonjë dackë. Të të them të drejtën më shumë më ka dhembur mua kur ta kam flakëritur, sesa ty. Por… ti plas edhe vetë derrin moj, me durimin që më ke! Flet njeriu, jo kështu si ti! E vuvër!

 

-  Se mos me atë të goditurën ke rregulluar gjë! - i përgjigjej Sabua. - Ke marifet më të mirë? Me atë ma ha shpirtin mua, pa me gërrhëmet e tua, more? Aha..! Bëj sikur nuk të dëgjoj fare. Kam ulur kurrizin. Ç’të bëja tjetër? - thoshte dhe, me atë përgjigje, sikur justifikoheshin të dy. Varfëria dhe shpirti hambar i asaj gruaje të fisme ishin barriera përkundrejt asaj skamjeje. Ajo mënyrë e të jetuarit kishte brenda dhembjes edhe një qetësi shprese. -

 

Në të vërtetë rrallë kishte ndodhur, por kishte ndodhur. Si në shumë dyer golase ku burrat e shkarkojnë brengën, dhembjet, inatin e mospërballimit të halleve, me gratë dhe me bagëtinë. Burrat! Ja që ashtu i ka bërë Zoti. Të kenë të drejtën të thonë një më shumë e të bëjnë edhe gjëra që nuk i mban kandari..

 

-  Demek, bën sikur më thua “ç’më çave… kokën”! Kështu e ke menduar, moj lule? - e pyeti Demua.

 

-  Jo more, jo ashtu si ke qejf t’i kthesh gjërat ti. Por, sa të zihem e të grihem me ty, më mirë bëj sikur nuk dëgjoj dhe e mbyll. Ja, dje, për shembull, unë e shkreta desha ta merrja mështjerrën e ta shpija në faqen karshi, ti u bëre si i tërbuar. Kot fare. Sikur ai shullë të jetë i tëri i Skërpos. Ç’ke a lumëzi? Ai ka pjesën e tij, na tonën. I të gjithëve është shullëri. Kot fare more burrë..

 

-  Jo kot, jo! Ti e di pse nuk dua më atë krah. Se në atë faqe kullosën edhe gjëja e atij mërshuarit Skërpo. Atë nuk dua ta shoh me sy e jo më të më përzihen gjëja e gjallë. Demokratin e m…! Mu bë demokrat ai tashti dhe nuk mbahet. Një më dy e sa ndodhem unë afër, në prani të njerëzve, zë e shan komunistët. Nuk u thotë as me emër: “komunistët”, por… kuqot ! Më mbushen hundët, por nuk kam ç’bëj. Ngrihem e iki. Po se mos një herë e dy.. Atë avaz ka përditë. Mirë, unë komunist kam qenë, por nuk e kam turpëruar ndonjë herë veten. Pse ma hedh për turp ai, surratsëzi? Beson diku njeriu, qysh? Ja, si Seferi i Mahmutit që beson te Baba Reshati. Po prapë nuk jemi njësoj. Ai beson, zë e falet. Është gati t’i puthë dorë e… këmbë Babait edhe pse nuk e ka idenë se përse duhet ta ketë atë besim. Besim te një njeri..! Te Zoti edhe hahet, por te një njeri..!

 

     Unë kam njohur shumë nga këta lloj “baballarësh”, që u ngrënë këta muaj. Shumë nga këta, në kohën që unë besoja te komunizmi, punonin mekanikë, samarxhinj, kuzhinierë e ku di unë. Të gjithë paskemi besuar diku. Unë isha çoban në fillim. Pastaj u bëra bujk. Punoja tokën me parmendë, ngisja qetë, korrja e shija. U bëra anëtar partie. Shkoja edhe në mbledhjet e organizatës. Aty flitej e diskutohej për punën e për njerëzit, për gjithçka. Merreshin vendime. Bëheshin edhe gabime. Bëheshin e janë bërë plot. Por kush nuk gabon? I vdekuri. Këndoja të shkruara për idenë që besoja unë. Por jo më te një njeri i vetëm. Dhe ma barazojnë me Zotin! Në darkë, vonë, para se të më kapiste gjumi, me sytë e mendjes, e shihja ndryshe të ardhmen time, të familjes, të krejt fshatit e njerëzimit. E shikoja me shpresë se do bëhej më e mirë jeta njerëzore. Ama vetëm nga puna. Ja, këtë kisha besim, se më dukej se ajo, partia ime, besonte si dhe unë.. Po këta.. për çfarë besojnë? Qorrazi. E unë nuk kam qenë kështu. Nuk barazohen këta me mua edhe sikur të thonë një mijë herë atë që kanë thënë plot herë: Se..” komunizmi ishte një murtajë.” Jo! Idetë janë ide. Njerëzit bëjnë zarare e jo idetë. Dhe zararet i bëjnë kur i shtrembërojnë idetë ose kur i vënë në shërbim të ligësisë. Kanë bërë të partisë time ligësi…? Kanë bërë posi. Se ja, pas një mijë e nëntëqind e shtatëdhjetë e pesës… na lanë pa dhallë. Në fakt edhe më përpara nuk kanë mbetur pa zullume. Kot së koti. Futën në burgje miletin edhe kot së koti… Por më shumë kanë bërë punëra të mira. Jo proçka të gjitha… Hajde t’i peshojmë dhe nga të anojë kandari atë të shajmë më shumë. Jo se fituan këta dhe duan të na mbytin: “Vdekje, vdekje …”, thonë.

 

    Këta nuk i zë gjumi pa bërë ndonjë proçkë. Pa vjedhur, pa marrë gjënë që nuk ishte e tyre, pa vënë njerëzit e tyre nëpër të gjitha punërat ku pikon e rrjedh lumë leku. Tërë ditën e Perëndisë bëjnë nga këto proçka e tërë pasditeve ulërasin: ”Poshtë komunizmi..”! Jo, të lutem shumë! Nuk jam dakord me këto gjëra unë. Nuk mund të jem kurrë dakord edhe sikur Skërpua ta ketë atje, tek ai vendi i lig, shpirtin tim. Po qe kështu, vallahi do t’i them: “Jepi qerrata, lëshoje të shpëtoj një minutë e më parë… po qe në dorën tënde.” Unë kisha besim te një ide, te një shpresë që më ishte dukur e mirë. Më doli shterpë. Nuk është faji im. Po nuk prisha, nuk vodha, nuk mashtrova, nuk rrëmbeva urën kundër pasurisë, kundër asaj që mezi e ndërtuam me mund, gjak e djersë. Skërpua me shokë, po. I bënë këto gjëra. E prishën urën ajrore me gjithë lugun e ujit te përroi i Hilës së Gjinajve?

 

- E prishën, posi! Po unë nuk e di që e prishi Skërpua. Nuk e besoj. Mos beso shumë dhe ti, se mileti flet edhe kot.

 

-   Kot moj, për atë që mezi e bëmë? Që e ngrinim me pompë që nga Përroi i Vezhdos deri në Faqen e Grykës. Hë moj, fol! E prishën apo nuk e prishën?

 

-  E prishën për atë nur Zoti! Që u prishçin nga mendtë! Gjithë ai mundim, gjithë ai hekur e beton që ishte derdhur! Leku i popullit fukara. Mijëra ditë pune. Kam punuar me këto duar, me bukë e qepë. More edhe me uthull e kam shtytur bukën e misrit, shumë herë. E shkatërruan e me se more, që u shkatërrofshin nga mendtë?! Me dinamitin e pikës së hapjes. Mos o Zot! E pse, pra? Për t’i marrë hekurin. Pa le se thoshin që do t’i prishim se i ka ndërtuar, komunizmi e.. partia. Ato i bëmë na fakirët, jo Partia.

 

-  More që për t’i bërë partia i bëri që çke me të. Se pse nuk i kishte bërë edhe ai… që ia dha vrapit. Nuk u erdhi turp por bërtisnin: ”Poshtë komunizmi”! Ja ai, surratsëzi, Skërpo. Ishte bashkë me ata që vunë varetë e dinamitin… mbi ato bukuri. Hë! E bëjnë dot tashti? Leshin bëjnë! Dhe t’u shikoj bojën pastaj. Atij e tërë talukasë së tij. Të më lipsen e të mos u dëgjoj zërin më!

 

-  Fol në përgjithësi, se Skërpua është me shkollë, nuk duhet t’i përziesh gjërat.. Mos i fut të gjithë në një thes. Duhet të thuash të vërtetën. Jo se e ke inat dhe mban e hedh mbi Skërpon.

 

-  Po në përgjithësi thom dhe unë. Se në përgjithësi nuk kanë qenë të ligj as komunistët. Mbase tek-tuk edhe…, por ai e di e më njeh, sa i ndershëm kam qenë unë. Pse atëherë më bën lëmsh me të ligjtë? Hë! Bashkë kemi punuar në ara dhe me dhën. Bashkë në brigadën kur jesh unë brigadier. Bashkë edhe kur ai surrati na u bë me shkollë, nga ajo palo partia që shan ai. Ajo parti e pruri përgjegjës sektori në bujqësi. Unë i pari e ngrita gishtin që ai të bëhej përgjegjës i sektorit. Se, helbete, djalë vendi, rritur bashkë, ia njoh prindërit, more dhe foletë e pulave, ia dimë shoqi-shoqit. Mo jemi tanët a mos qoftë ai! Po është inatçi. I ka ardhur keq që ai nuk u bë dot komunist. Aty e ka, se e ruan si deveja inatin. Por nuk qe faji im. Se mos do të bëheshin të gjithë komunistë. Kishte plane Partia. Nuk ishin në dorë time ato punë. Na i paskej mbetur hatëri, efendiut! Bëri një kërkesë për të hyrë në Parti, ja në atë Partinë që e shan në dell e në gëndell sot, por organizata nuk ia miratoi. Atij i mbeti hatri me mua. E pse? Vetëm se u thashë: “Daleni o vëllezër, ta provojmë një herë si kuadër. Pastaj këtu jemi. E bëjmë, se djali ynë është!” - Kaq thashë që u thaftë, për ato që thotë… dhe ata më dëgjuan. Më dëgjuan, se dëgjohej llafi i thënë pa qëllim të keq. Sot dëgjohet vetëm llafi i thënë me qëllim të keq. Pati njerëz që ia shpunë në vesh. Se njerëzit që ishin atëherë, ata janë edhe sot. Xhaketat e palltot kanë ndërruar. Tabiatet jo. Dhe ai ma paska mbajtur vath në vesh! Më urren sa nuk ka ku vete më.

 

-  Po kur kishe mundësinë për ta thënë llafin e mirë more burrë, pse the të keqin? Kur ke mundësinë të thuash “po-në”, përse të duhej “jo-ja”, more i ururar? Gojën, gojën ke pak si me ilet, pa të tjerat lëre si m’i ke..!

 

-  Ja kjo! Hë dhe ti tashti! Se dhe ty kam mangut unë. Diskutoheshin mirë e pastër problemet, gjërat, atëherë moj. Thom për fshatin tonë. Në Golaj rriheshin fshatçe problemet. Vëllazërishte gjërat. Nuk di më tutje unë. Dëgjuar kam shumë. Nuk thom se nuk kemi pasur nga ata që i shpinin me thasë letrat poshtë komiteteve, raporte e shpifje, për shokun, fshatarin, vëllanë. Kishte dhe diheshin kush qenë. Mirëpo tek ne, secili e dinte vendin e vet, të shkuarën e vet dhe mbante sinorin që i takonte. Secili në stan të vet! U ishte vënë kufi edhe të tillëve. Ky ka qenë rregulli.

 

   Ama, nuk dilte njeri ballas kundër ligjit. Se ligji, uji e zjarri të bëjnë hatanë. Thuaj ti, ma kishte fajin ai e ky. Jo, jo! Po nuk u ruajte. Ta kishte vetja. Shumë nga këta që kanë qenë të persekutuar i njoh. E di dhe që kanë vuajtur. Po pse do më thuash ti? Edhe bigarrihak, edhe… me hak. Me hak thom unë se ja, u ka munguar qyçi.. Se nuk kanë pasur nga një qyç të vockël për gojën e tyre. Më shumë u ka folë… e pasmja, se gjë nuk kanë bërë. Pse nuk më futën dhe mua në burg?

 

-  Rri burrë e mos fol ashtu, se kanë vuajtur të shkretët. I persekutuan edhe për një llaf goje. Ja, si Arifin e Manxhares.. Pse? Se qe ballist i kushëriri! Lëre e mos fol kot!

 

-  Pse nuk më persekutuan dhe mua? Aa..! Kështu posi. Kështu gjykoheshin e peshoheshin gjërat. Për mirë apo për keq, por gjërat peshoheshin. Ai ta kishte thënë që në faqen e parë të Kushtetutës: “Partia është në komandë”! E di ti si i kam thënë unë kësaj? Po më shkele ligjin, të dënova! Vate, mbaroi ajo punë. Merreshin vendime, por jo udhëve, rrugëve. Nuk merreshin kështu, si me këto partirat sot. Nga hoteli a moteli, nga aeroplani, nga mesi i udhës, më të hyrë në banjë e ku ta di unë… vendos kryetari se ç’do të bëjë Partia, vendi, qeveria. U pika shtetit! Partive! Parti si e Skërpos! Demokrat  Skërpua! Hë të më lipset!

 

-   Po ç’ke me njerëzit, more i uruar?! Vate puna e partisë tënde! Tashti është ajo e tija. Është jotja, ajo që të mbeti. Socialistja! Dhe ti ke ku vete, pse mërzite? Pse të ziheni? E shikoni sho-shoqin si armiq.

 

-  Ç’parti kam unë, moj? Vate e imja. Ata… që m’i quajtke të mitë, nuk dua t’u shoh sytë. Edhe ata njësoj janë. Ajo që kisha unë, vate. Me atë isha e jam unë. Votën atire…ua jap për inat të këtyre demokratëve. Ma marrën, pa dashur unë. Se nuk kam ku e shpie. “Midis dy të këqijave, - thoshte xha Hyseni i Merke, - zgjidh më të lehtën”. Unë e kam të vështirë të marr vesh kush është më e lehta. Pa… t’u jap votën këtyre të tjerëve. Një m… t’u jap, ja atë! Njësoj janë. Ama këta të partisë së Skërpos nuk i honeps fare-fare.

 

    “Pronat”, bërtasin të dyja palët. Se ku në të s’ëmës do t’i gjejnë tërë ato prona që kërkojnë, hajde merre vesh?! Një grusht gjë ishte Shqipëria. As nëntëqind mijë vetë, kur e morëm na.. Sot janë miliona. Pronat e një mijë apo njëqind mijë vetëve,  këta…. do t’ua  japin katër milionëve…! “Do t’i bëjmë të tërë shqiptarët pronarë”, - thonë… I bënë që… u hoqën dhe pikën e gjakut nga damarët. Le që u vranë dhe u shuan me njëri-tjetrin. Vret vëllai, vëllanë, sikur të kenë qenë hasmë për jetë. Vret djali nënën e babanë dhe ia jep vrapit të mos e zërë policia…! O Zot, më se u poqëm! Beduva të madhe na paske dhënë more i madhi Zot! E këta bërtasin, “Do japim pronat”. Lesh! Një m... ashtu do t’u japin. Gënjejnë! Ec e besoi sa të vërteta thonë. Ku do gjejnë për të ndarë? I kishin e u vunë kazmanë. Ku do gjejnë më prona për të ndarë? Të dyja palët, jo vetëm ata të Skërpos. E di moj? Ta thom unë: në të s’ëmës! Se ku e shpunë tërë atë pasuri?. Pajë dreqit, gjithë mundi ynë në pesëdhjet vjet! Ja, nga këta, demokratët, si Skërpua! Nga këta që u kthyen, pas tyre të mive, që thefshin këmbë e duar thefshin! Një plaçkë janë të gjithë.

 

    Liria më thonë. Po liri është kjo moj, kur ngrihet i biri i botës e bën si i do qejfi? Liri është të bësh të pabëra? Jo moj shpirt, jo. Lirinë, unë e kuptoj kur secili bën si do vetë në shtëpinë e tij, në mall të vet, në punë të vet. Jo në mall të botës të bëjë tjetri si i do qejfi. Dhe u dashka të flas e të llafosem me Skërpon me shokë. Përse do të duhet të llafosem me ca nga këta që i vunë kazmanë së mirës? Me të tillët, moj? Me atë njeri? Me Skërpon e Pirihuçit!  Ba ba ba..! As në atë jetë!

 

-  Ja, kështu flet ti, ndaj të marrën inat e nuk të afron më njeri. I shan se janë demokratë, apo se janë me vese.

 

- Jo, nuk i shaj pse u bënë me Demokratiken. Për atë mirë bënë. U krijua parti e re, mirë. Por se këta kthyen jo mendimet, por xhaketat. Nxorën në shesh surratin e vërtetë. Veset që i kishin të mbyllura si në kyç. Fap ja bënë dhe dolën në selamet ata që ishin. Batakçinj. Dhe ja, mu sikur i kam aty në mes të fshatit. Më kalojnë përpara edhe këtu rreth qytetit. Dje komunistë e të lëpirë pas potureve tona, sot demokratë e serbesë. Mëmëdhetarë a partiotë hiç fare! Të nëntëdhjet e nëntat bënë në emër të demokrates. Pse, nuk e di unë që nuk pati faj partia, ideali për të cilin ajo luftoi? E di moj e di, por këta e shfrytëzuan. Si shumë nga tanët atë partinë që vate. Njëlloj mbeten ca njerëz. Edhe kur ndërrojnë sistemet. Ata po të tillët mbeten. Batakçinj! Se ndërrimet që nuk nisin në tru, nuk përfundojnë tek ndërrimi i potureve. Mirë e thoshte plaku i Merke. E kishte mirë i varfri, por kush e dëgjonte!

 

-  E more e, por ti harron që nuk jemi më në fshat. E lamë fshat mavrinë. I lamë atje të gjitha. Të mirat e të këqijat. Jemi afër qyetit tashti. Jemi bërë qytetarë! Vetë na prure këtu. Leri sherret e partitë atje. Kemi katër fëmijë që duhet të rriten. Kemi tri vajza e djalën burrë. Nuk na duhen sherret, mëritë. Ti sikur i ke një çikë për qejf. U jep udhë. Sikur të hanë duart për mërira. Rri more i uruar, rri rehat! Nuk të duhet ç’bëjnë e ç’bëhet. Shiko punën tënde, hallin tënd! Një copë shkop të shkurtër, sa për punët e tua. Nuk të duhen më partirat. Nuk bëre hajër me atë që jeshe anëtarë tridhjet vjet, do bësh me këto të ca muajve. Le të merret kush të dojë me to. Hairin t’u shikojnë!

 

-  Nuk më plas fare për partinë e tij! Por nuk dua t’i shoh sytë që e ktheu fët e fët dhe nuk pyeti për shokët, për ata që e kanë ndihmuar, për mua njeriun e tij, por i ndau gjërat si ia deshi e treta e qejfit. Më urren, më tall. E ktheu përnjëherë. Më hiqet edhe si i persekutuar. Ai i persekutuar? Po nga kush? Kush ia shkabaviti atij? Ishte kuadër. Punonte mirë. Po paskej qenë firaun. Se ca nga këta që më zënë sytë e më dëgjojnë veshët sot moj, u ngjajnë zhapinjve. E ndryshojnë ngjyrën kur u do qejfi. Paskan qenë me shtatëmbëdhjetë lëkurë e pesë surretër. Si ky! Nën rrogoz na e kanë shkuar. Syleshër na kanë bërë. Mua të parin, se unë e propozova për dekorim nga Kuvendi Popullor, për punë të mirë. Kam bërë gabimin më të madh në jetë. Nejse, nejse. Po e vë përpara atë mahlulen mëshqerrë. Do ta shpie te një shok, që ka dem përtej, në Manastir.

 

-  Deri atje more për një… dem për mëshqerrën?!

 

-  Lipsëmu! Pse çudite? Shokët e Skërpos… nga që kanë para me thasë, venë mu në Greqi për një… të ndërzyer… Unë mëshqerrën time shpie. Dhe e shpie si zotni, me duar të mia. Të më mbarset e të më bëjë një viç… që do ta ketë një baba, si vajzat…!

 

-  Nuk të marrin inat kot njerëzit, ty, jo!. Të shkretët demokratë! Edhe ata si na. U është bërë syri bakër për koqen e lekut e ti i merr nëpër gojë kot së koti. Ata, se ti më ndryshe gjoja! E ti je më për lumë e përrua a mavri. Më bën dhe politikë! Politikë e madhe, nuk e shikon! Se ha inat me vëllain tënd, me Skërpon e Bejtes. Jazëk kush t’u dëgjojë! Po më jini dhe gjak a të shuar! Kot së koti.

 

-  Jo dhe aq kot së koti. Se ata u bënë sebep, që jemi kështu si jemi. Apo pak kaluam për faj të tyre! U dogj e u bë shkrumb malli që patëm. Gjithë ajo farë djemurie ku vanë? Vanë pajë dreqit. Në Gërqi! Na e lamë të varfër, por jo me gjithë këto plagë, jo të djegur. Dhe na e vënë neve, komunistëve, fajin. Hëm! Mirë ia bëjnë këtij populli! Nuk zë mend ky, jo! Edhe e di se cila i duhet. Ky popull më rri me ata që… nuk e duan.

 

- Pse more, ata ta patën fajin? Demokratët? Edhe këtë e the? Po unë e ti e dimë kush…

 

-  Ika të thashë, se më shashtise!

 

- Shyqyr që të ra ndër mend për ta bërë sot atë punën që ta kam kërkuar me muaj! Shterpë kishte për të mbetur Bala jonë.. Se kam ditë që të lutem. Ti më merresh me Skërpon. Me partirat! Vuri mend hallit tënd e lëri këto.  Jemi ngopur me të gjitha!

 

 -  Ika për në Manastir.

 

-  Tojbe, tojbe! Lëshoje more mëshqerrën në faqe të Lugut, se… e gjenë vetë llafin me demin..

 

-  Me demin e Skërpos, moj! Më mirë e ther me dorën time sesa të…

 

-  Pse… kush do të dëftojë ç’thanë e ç’bënë me njëri-tjetrin, apo mëshqerra?

 

-  Më mirë shterpë, pa viç e dhallë, se…  me demin e atij!

 

- Ti qofsh, që u jep rëndësi këtyre gjërave! - i foli Sabua për të fundit herë.

 

    Ai kishte marrë shtegun drejt buzëdetit. Ecte nëpër shtegun e vetëm që dilte te varrezat,  pastaj një të kthyer dhe mbërrinte te rruga e madhe. Ai shikonte atë shteg, të rrethuar me mure e me gurë. Përsipër tyre kishin ngulur edhe hekura edhe nga dy radhë tela me gjemba, në çdo dy-tre metra. Për herë të parë i bëri përshtypje ajo mënyrë ndërtimi në periferinë e qytetit. Ecte dhe shikonte anash si skifteri. Hem për të parë e hem të mos e shikonin.

 

-  Fshatin kemi prurë me vete, - mendoi, - gardhe, mure! Përsipër mureve dy metra të lartë… edhe telat me gjemba. Në mes të daulles dhe.. një xurruna - foli, - Tela, lopë e dhën. Dhe u bëmë qytetarë! Pika neve e pika qytetit që do na ketë ne. Qytetarë na! - Nuk kishte dëshirë të takonte asnjë nga bashkëbanorët. Në të vërtetë, ata i kishte pothuajse të gjithë bashkëfshatarë. Por me mëshqerrën për dore atij sesi i dukej, sikur të gjithë po e merrnin vesh që shpinte Balën për të bërë… atë.

 

-  E mo, le të më shohin. M’u prish puna, nuk e shikon. Gjëra të jetës janë, - i dha zemër vetes. Pastaj hoqi cigaren nga goja dhe mbeti një çast.

 

-  Jo more! - i foli vetes. - Të ma kuptojnë që e shpie për… t’u ndërzyer…! E pse tamam unë. Këtë mund ta bënte edhe.. Sabua. Sabua! Ajo jo, nuk është mirë të merret gruaja me këto punëra! Nejse xhanëm, por.. mundej edhe njëra nga vajzat. Mos t’u thaftë gjuha! - mallkoi veten.

 

-  Sa një derr e i hëngre mendtë! T’i mësosh vajzat që në këtë moshë me punëra të tilla!? Pse more mavri, ç’u bë? Shumë nga këto.. palopunët, njerëzit që të vegjël i shohin e i mësojnë. Dhe nga kush pa? Ja, nga kafshët: nga dhëntë, dhitë, pulat e kokoshët. U bëjnë përshtypje dhe pyesin. Avash-avash e i mësojnë, pse qysh ndryshe!? Nga kafshët i mësojnë, a mos mësofsh kurrë! Se mos shohin gjë mëmat e baballarët e tyre kur bëjnë ato… palopunë? Pse të iku barku t’u mësosh vajzave që në këtë moshë? Mësofsh si Gjika, kur i ra pika, dëgjove more Demo! - mallkoi veten, si e shoqja.

 

Mua më takon, kujt tjetër? Le të më shohin, m’u prish puna. Vetëm ai jo. Ai të mos më shikojë se më duket sikur do më thotë: ”E shikon Demo, edhe mëshqerrës, demi i demokratit do t’ia bëjë hyzmetin…” Hëm! Më marrsh të keqen! Po unë përtej Manastirit vete dhe demit tënd nuk ia lë të burbuletet me këtë engjëll. Na..! - dhe ngriti gishtin e dorës lart.

 

-  Jepu këmbëve Balë! - dhe tërhoqi fort litarin, - Hë! Ja edhe pak, e kaluam shteg mavrinë e tij. Të mos na shohë ai, surrati…! Ja edhe pak e dola nga shtegu. Eja lanete! - i foli mëshqerrës duke e tërhequr paksa me inat. Ajo e shkretë ndjeu që po e ndëshkonin pa faj dhe uli pak kokën te këmbët e para, shenjë kundërshtimi e kafshës sa herë që nuk  donte bindej kur i bërtisnin me zë të fortë.. Ai eci duke i dhënë trupit më përpara.

 

    Ecte duke folur nëpër dhëmbë si vazhdim i bisedës me Sabon. U var te porta e të ardhurve nga Ballajt. Pastaj tek ajo e të ardhurve nga Llanajt. Ata mbanin dy apo tre qen dhe ishin bërë bezdia e mëhallës. Me këta të ardhur kishte miqësi. Qenë të gjithë të krahut të tij. Edhe hallexhinjtë e asaj nguljeje ishin të ndarë me kahe. Një hall më shumë për ata që nuk kishin kurrfarë punë. Duke u marrë me politikë, ata jo vetëm ishin bërë grup-grupe, por mbanin dhe mërira. Se duke mos pasur punë, hapnin punë duke sharë njëri-tjetrin, njëri krah, krahun tjetër. Dhe ai e dinte mirë që mëritë, aq më shumë në mungesë të një shteti, ashtu si e kishte konceptuar ai shtetin, mund të shpinin edhe në armiqësira. I priste edhe ato, por nuk bënte asnjë përpjekje t’i largohej me vullnet e dëshirë asaj rruge.

 

-  Ja e kaluam shtegun e firaunit! - foli avash duke kthyer kokën nga Bala. Ndërsa ajo kafshë e urtë vazhdonte ta ndiqte pas si një manare. Mirëpo nuk kishte hedhur as pesë hapa nga shtegu i Skërpos, kur një pëllitje e fortë e bëri të dridhej. Nuk i kishte shpëtuar asaj që druhej. Ishte demi i Skërpos. Kafshët e ndiejnë hallin e njëra-tjetrës me anë të erës që lëshojnë, kështu thonë. Këtë ai e dinte mirë. Ai dem ishte bërë lemeri për kalamajtë dhe për lopët e gjithë mëhallës. Ishte sa një kalë i lartë. I zi në gjysmën e trupit dhe i hazdisur, ngaqë ishte i patredhur. I zoti e mbante për damaz dhe e lëshonte me pare. Thoshte se edhe një vit do ta linte ashtu, pastaj do ta tridhte, për ta therur në dasmën e të birit. Mirëpo, kur nxirrte demin lart shullërit, ecte sikur t’u thoshte të gjithëve: “E kërreva demin unë. Plasni kush më ka inat!”

 

-  Dreq! - foli nëpër dhëmbë. - Filloi demi i këtij emërshuarit! Unë me Balën për dore e ai sikur të jetë në mendjen e Balës dhe timen bashkë. Allah o Zot!  Kafshët kanë ca shenja më të forta se të njerëzve. Për një mijë vjet nuk do arrij ta marr vesh se kur një femër që  shkon poshtë sokakut tim, rrugës apo ku di unë, është… në ethe!  Tjetër punë në i vete apo nuk i vete mashkullit mendja ligsht. Se.. ”e bukura ngre edhe të vdekurin nga varri…”, - thoshte gjyshi. Po ky? Ky, që ia çaftë ujku, ia çaftë, sikur ka qenë në mendjen e Balës..! Ku e mori vesh xhanëm hallin e saj? Dhe kjo m’u desh. Të bëj mëhallën tevaturë me këtë mëngjes.

 

E tërhoqi aq fort litarin, sa i dhembi krahu. Donte të ikte menjëherë nga ai sokak. Ai pikë binaje zuri e po pëlliste. Do pëlliste prapë e prapë, sa të ngrihej tërë mileti dhe mëhalla bashkë dhe do gajaseshin që ai pëlliste se shkonte Demua me… Balën. Nuk kishte më nevojë për justifikime. Po pëlliti demi, një lopë do jetë në afsh. Këtë të gjithë e dinin. Çobenj kishin qenë të gjithë të ardhurit në atë ngulmim. Apo nuk kishin shakatë e romuzet gati të atij fshati nga kishte zbritur ai... Nuk kishte më kohë të mendohej, vetëm   tërhiqte fort Balën. Por, sa më fort e tërhiqte ai, aq më fort ngulej ajo në të katër këmbët. M’u sikur e ndjeu dhe ajo se ku… i zgjidhej halli. Nuk donte që nuk donte të bënte as edhe një hap më tutje sikur të ishin marrë vesh prej kohësh me arapin e Skërpos. Në fillim ai i foli avash, por ashpër. Pastaj e ngriti zërin. I doli nga prapa ta detyronte të ecte, mirëpo Bala nuk lëvizte.

 

-  Tjetër hall ka kjo e tjetër hall kam unë! - foli me vete.

 

-  Ec moj, të çaftë ujku dhe ty se më bëre ….! - e mallkoi. Ajo po në vend. More nuk ecte që edhe mish të priste me të. Ia veshi me një pjesë të litarit në tërë gjatësinë e kurrizit. Bala u tkurr, po nuk lëvizi. Në këtë moment demi ia dha një të pëlliture sa u tund gjithë Lugu. U hodh nja dy herë përpara drejt shtegut, por e mbante litari, me të cilin e kishte lidhur i zoti për brirësh në një hu. Ai e ndjeu që aty do të plaste. Bala nuk lëvizte, ndërsa demi po hazdisej. Zuri të hidhej në litar dhe të pëlliste fort e më fort. Nga ajo që u ruajt Demua, i ndodhi. Sikur t’i kishte porositur njeri ato të dy kafshë për të bërë atë skenar.

 

-  Si për të më turpëruar moj të çaftë murrua! - i tha. Njerëzit e sokakut dolën e po bënin sehir.

 

-  Për ku kështu, punë e mbarë, more Demo?! - e pyeti me ironi Breshua, një kushëri i tij.

 

-  Për prapa diellit, për ku tjetër! - iu përgjigj ai dhe ia veshi Balës me një shqelm në vithe.

 

-  E lëre ai i ururar lëre, se… mos ka për t’i thënë gjë në vesh arapi i Skërpos! -  i  tha i kushëriri.

 

-  Për veshët po e shpie te veterineri. Ta kontrollojë njëherë ai, - iu përgjegj, sikur nuk e mori vesh ironinë.

 

-  Them mos e ka më poshtë plagën more kusho, më merr vesh, more? Plagë e thellë më duket për atë moshë që ka ajo. Lëre, lëre, se ia shëron Arapi!

 

-  Po zotrote me Arapin e ke bërë shkollën, që ia di aftësitë? - e kundërshtoi me sarkazmë.

 

-  Jo more, po ai fakir u lodh duke thënë se ka ilaçin. Gjithë lugu e mori vesh, vetëm ti nuk po e dëgjon. Po ajo bukuroshja jote, nuk e sheh që po i bën të katër këmbët bashkë? Lëre a derëzi, lëre, se ke për ta parë sa shpejt e shëron Arapi nga halli që ka.

 

-  Nuk ta kam ngenë o Bresho. Merru me ndonjë punë në je pa punë, se mos të flet hanëmja jote, - ia ktheu.

 

-  Mirë more, mirë. Po shiko se po këputi litarin Arapi, në det do të të shpjerë, ty e atë që më mban për dore. Bëj kujdes, hë vëlla, pa mua nuk më duhet gjë, - dhe bëri të futej brenda. E, teksa po futej, dëgjoi një përplasje të fortë llamarine dhe ktheu kokën. Arapi kishte këputur litarin dhe kishte marrë përpara deriçkën prej llamarine që i kishte vënë Skërpua. Rrëzoi krejt murin e avllisë dhe u hodh si një ketër në shteg. Nga të dyja vrimat e hundëve të tij si zgavra i dilte shtëllungë avulli. Në pak sekonda arriti dhe ishte një hap pas Demos.

 

-  Ik mavri, se të bloi! - bërtiti Breshua.

 

   Demua, kur pa pas shpine gjithë atë bina, iu duk se mbaroi. Jo më ai vetë, por edhe Bala nuk mund ta mbante dot përsipër. Ai, si kafshë e tërbuar, nuk pyeti kush ishte pas Balës e para tij. U lëshua përpara. Demos iu bë se ai nuk nxirrte avull, por zjarr. Një zjarr që nga çasti në çast mund ta përfshinte e ta bënte hi. Brirët iu dukën më të mëdhenj. Jo më pak të kthyer anash e me drejtim lart, por të drejtë e me majë. Mjaftonte një lëvizje e lehtë dhe ata do të hynin në barkun e tij, si në gjalpë. Thundrat e tij nuk shkelnin, por e gërmonin tokën.

 

-  Po të rrëzohem e të më shkelin ato thundra, as kockat nuk do të më mbeten, pale më mishi, - mendoi. “Tutje, të çaftë ujku i Heremecit! Tutje! Yha!” - i bërtiti nja dy herë. Por nuk pati më kohë as të bërtiste. Ai gati e shtypi duke shkumbëzuar sikur të kishte inatin e të zotit nëpër atë gojën e hapur si zgavër lisi. Demos iu duk se ai e kishte jo më me Balën, por me atë vetë. Ai u hodh.

 

-  Mbarova! – mendoi Demua. Në të qindtat e sekondës, mundi të merrte një vendim: i dha trupit anash dhe u hodh si të ishte një njëzetvjeçar. Era e fuqishme që lëshoi shpërthimi i vrullshëm i demit, e kishte hedhur tre metra tutje. U rrokullis pa vetëdije. Mundi të shmangej. I lëshoi udhën. Kishte ndalur në cepin e barakës të mblidhte veten. Hodhi shikimin nga Bala. E kishte lënë në mes të rrugës, nën mëshirën e asaj shtaze të përbindshme. Me vrull ai kishte ngritur dy këmbët e para lart dhe i kishte vendosur mbi shpatullat e Balës. - Bobo! E bloi! - mendoi Demua. Si i erdhi pak zemra në vend, arriti të ulej në gjunjë. Nuk e kuptoi as vetë pse e bëri atë veprim, nga frika apo se i erdhi turp që e kishin parë në atë gjendje?! Mallkoi veten pse i ra nga shtegu dhe jo larg e larg nga mali.

 

-  Të gjithë mua më shikojnë, - mendoi. Pastaj i dha karar. Me bisht të syrit pa skenën e llahtarshme. Plot herë kishte parë të tilla, por jo si ky rast. Ai dem do të ishte i harbuar se ndryshe nuk kishte pse të ishte aq agresiv. Sikur po ia bënte me inat atë punë. Gati po e kollofiste të tërën.

 

-  Nga të mbajturit mbyllur, - mendoi. - Harbohet kafsha, më keq se njeriu, mbyllur brenda. Por ky është varvat… Kështu bëjnë varvatët, - u ngushëllua nga veprimet e demit. Sytë nuk i hiqte nga Bala. Ajo e shkretë ishte bërë sa një grusht nën atë egërsirë të pashpirt.

 

-  Po  kjo… imja, si ndënji ashtu! Aq urtë! Nuk kundërshtoi fare. Leshprera! Paskej qenë djegur vërtet! Si i ka bërë Zoti këto punë! - Fliste tek po shikonte me bisht të syrit tërë skenën jetësore të kafshëve. Balën në mëshirë të atij përbindëshi. Mirëpo Bala, në vend që të ankohej nën tërë atë peshë, zuri e lëpihej. Nuk donte të largohej edhe kur zbriti Arapi i Skërpos. Ai rrinte përbri saj, si fitues i një beteje që kishte zgjatur vetëm pak minuta. Pëlliti edhe nja dy herë të tjera dhe i kërceu prapë përsipër. Ajo hapi vetëm gojën dhe lëvizte ritmikisht buzët në shenjë kënaqësie. Demua e shihte skenën.Ishte në një gjendje që nuk do të kishte dashur të ndodhej kurrë. Do të dëshironte të kishte para një tunel nëpërmjet të cilit të ikte tutje, deri në shtëpi e të mos e shihte njeri. Pa le më ai, Skërpua. Mirëpo, tek imagjinonte atë tunel, si mënyrë shpëtimi nga ajo gjendje, dëgjoi zërin e atij që nuk do ta kishte dëshiruar kurrë. Mbajti vesh.

 

-  Nuk e kishte as dymbëdhjetë hapa larg. Ai sipër e ky poshtë, në cep të barakës. Në atë barakë ku kishin debatuar plot herë punë partish. Aty ku ai kishte dëgjuar sa e sa herë fjalën “kuqot” për vetë atë, për komunistët. Se ai kishte qenë komunist e ai atyre u thoshte kuqo.

 

-  Ah.. Arap a Arap!… Që zgjidh hallet e botës e prish të tuat! - i foli demit, por ironinë e kishte me Demon që po ikte, pa kthyer kokën.

 

- Ah Balë, moj Balë! Ethe si… të tuat ka kohë që na kanë zënë të gjithëve. Neve në  tru. Sot më zunë të forta. Ethe të vërteta. Do më mbajnë gjatë në rroba, më duket, - tha dhe hyri brenda në shtëpi.

 

-  Qoftë femër! - uroi.