Jani Dilo: At Gjergj Fishta

AT GJERGJ FISHTA

Nga DR. JANI  DILO

    Për  herë të parë e bashkova  FISHTEN në Romë, kur isha i ri , në shkollë , dyzetë e ca vjet përpara. Më kujtohet akoma  sot përshtypja e thellë,që më bënë pamja dhe fjala e tij  .  Pak vjet më vonë e ribashkova në Shkodrën e tij , sapo  ishte kthyer nga konferenca Ballkanike e asaj kohe .

     _Kam kenë , filloi të thoshte Fishta , në Jugosllavi,Bullgari,Turqi, Greqi , dhe Rumani , dhe  kudo kam kenë prit si njeri… po kur kam kthye ,  rroja në kufinin tonë më ka qit një mijë pengesa ; kërkonte dokumenta qi nuk dinte ti lexonte…!

        Nuk duhej vrarë fort mendja që ta kuptonje se At Fishta , n’atë kohë , nuk ishte i kënaqur nga gjëndja e krijuar në Shqipëri.

                                                  .  .  .

         Fat i At Fishtës , i këtij burri të madh dhe poet i pashoq ,shëmbëllen shumë me  fatet e e poetëve të parë të Greqisë së vjetër.  Thuhej se Thamuris-i mburrej se ishte një këngëtar me i madh nga Zanat , vajzat e Zeus-it . Zanat u lënduan prej kësaj madhështije dhe në hidhërim e sipër e verbuan . Tjetri poet , Demodokus-i , ishte i verbuar , sikundër na thotë Homeri , nga Zanat . I muarrë dritën e syve por i dhanë dhuratën e këngës bukur .”

        Në të njëjtën mënyrë , Dafnis , Teiresia , Stesikorus , akoma edhe Homeri  vetë ishin verbuar përpara se sa të lejoheshin të këndonin .

        Kjo është më tepër se një befë(koinçidencë). Ka psur një arësyetim ( edhe pse i egër në vet-vete) për këtë akt të shëmtuar të kohës së vjetër që dënonte poetët të mbeteshin pa dritën e syve . Në të vërtetë nuk ishin Zanat ato q’i verbonin  poetët , por vetë mbretërit . Këta mbretër ishin ziliqarë të poetëve dhe, nga frika se mos mbretërit e  shteteve të tjerë i bindnin poetët e tyre të bashkoheshin me ta , u merini sytë dhe kështu ua bënin të pamundur çdo lëvizje.

        Në shekullin tonë poetëve dhe shkrimtareve që jetojnë nën regjimet komuniste nuk u është ruajtur ndonjë fat më i mirë nga ai i kohes së lashtë . Në rastin tonë , Fishta ,edhe pse vdekur më 1940, katër vjet përpara se sa “ çlirimtarët “ të shtinin në dorë frenat e shtetit , u bë shënja rreth të cilit u përqëndruan gjithë sulmet e mbrapshta të tyre . Po , lumtërisht ,  vepra letrare e Fishtës jo vetëm kish kaluar kufitë e Shqipërisë , dhe ishte e njohur kudo ,po LAHUTA  E  MALCIS qe përkthyer me kohë edhe në gjermanishte.

                                               .   .    .

Simbas të vjetërve ,poeti nuk ishte një njeri , por një krijesë vetëtime dhe rufeje që padashtas zbriti në tokë të vuajë dhe të habisë botën .

           Ky përkufizim i përshtatet edhe poetit tonë,At Gjergj Fishtës . Lindur në fshatin Fishtë  të Zadrimës ,plot një qind vjet përpara , në një kohë kur disa reze zgjimi kombëtar kishin filluar të dukeshin edhe në horizontin shqiptar,siç ishte Lidhja e Prizrenit në Shqipëri, vepra e De Radës n’Itali,dhe veprimtaria patriotike e kolonive , Fishta , ky poet i lindur, tërë shpuzë e zjarr qysh në fëmijëri të tij, bëhet , në një moshë fare të njomë , pishtari i Rilindjes s’onë Kombëtare.

          Kryer filozofinë dhe theologjinë në Bosnjë , Fishta kur ishte 23 vjeç shugurohej Meshatar . Këtej zbërthen veprimtaria e tij patriotike  e shumë-anëshme .  Zgjedhur më1902 në drejtimin e Institutit Françeskan në Shkodër , punë e parë e tij është të vërë shqipen si gjuhë mësimi në shkollë .  Një nga themelusit dhe flamurtari kryesor i Shoqnisë letrare Bashkimi (që aq shumë i shërbeu kombit), At  Fishta nxori dhe drejtoi , për vjet me radhë , revistën me vlleftë të madhe HYLLI  I  DRITES . Në Paris më 1919 At Fishta ndodhet prezent në Konferencën e Paqes ku ndahej fati i kombit dhe, me von ,n’Amerikë ,e bënte të mundur njohjen e Shtetit shqiptar nga Shtetet e Bashkuara . Në vitin 1935 qe zgjedh  Pronvinçial i Françenskanëve në Shqipëri .

        Krahas me veprimtarinë patriotike qëndron edhe prodhimi i rendësishëm letrar i At Fishtës . Nga ky prodhim , qysh në fillim ,LAHUTA  E  MALCIS –vepra më e njojtur jashtë Shqipërie -  ka qënë përfill një-zëri si kryevepra letrare e At Fishtës . Jo me pak të goditura , të bukura dhe të këndëshme janë edhe poemat dramatike GOMARI I BABATASIT, MRIZI I ZANAVET , VALLJA E PARRIZIT,melodrami SH’LUIGJ GONZAGA , etj.

        Talentet , e At Fishtës janë të shumtë por ajo që e shquan ësht fuqia e madhe krijuese e këtij njeriu . Theolog , edukator ,orator , kritik , letrar , filozof por gjithnjë poet , At Fishta skalis dhe i ngreh kombit pomendarin letrar të gjuhës , epopenë kombëtare të “LAHUTA E MALCIS.”

        Nuk na duket që At Fishta të jetë marrun me shqipërimin e ndonjë vepre letrare . LAHUTA  E  MALCIS  dhe veprat  e tjera t’At Fishtës  burojnë nga subjektet e vendi që e lindën nga i cili di të mbledhi për sejcilën lëndë si mbleta mjaltën , t’i punojë me gjenin dhe fanatazinë e mëndjes së poetit dhe ti skalisë pastaj mjeshtërisht në vepra letrare të përsosura .

        At Fishta e filloi punimin e Lahutës së Malcisë në fillim të këtij shekulli ; botoi këngën e parë më 1905 dhe  e përfundoi , tuke e rradhitur dhe shtypur të tërë veprën (30 këngë , rreth 700 faqe) , në 1937 , pak muaj para 25 vjetorit të pamvarësisë kombëtare .

       Për Fan Nolin “Fishta  është i madh” dhe për Faik Konicën Ai është ” më tepër se një poet , një  lader intelektual i dorës së parë .” FISHTA u thirr prej të gjithëve , pse të gjithë e ndjenë dhe e çmuan Atë , si Poeti Kombëtar i ynë .

         Fishta siç qëndronte me nder dhe lavdi në krye të Rilindjes s’onë Kombëtare , ashtu qëndron sot i gjallë dhe burim dritë dhënës tek gjith’ ata (dhe janë shumë) që skalisin me gjakun e tyre dhe me një forcë epike – heroike të rrallë  Lahutën  e  Re  të  Shqipërisë .

AT  GJERGJ  FISHTA ,  kur ish gjallë , ka qenë një tmerr për armikun . Por vazhdoi dhe mbas vdekjes të mbetet i tillë  për  komunistët  shqiptarë  , të cilët , të tmerruar nga fuqitë morale dh e shpirtërore të këtij  burri ,  flasin për një “rihabilitim “ të poetit . C’do  të thotë ky rihabilitim i FISHTES nga ana e të paudhëve , nga ana e atyre që s’lanë gjë pa bërë – por pa sukses -  për t’a shkallmuar nga rrenjet  veprën dhe shkollën e FISHTES ?

       Nuk duhet shumë mend  për ta kuptuar këtë djallëzi të re të tyre . Mbas 30 vjet luftë të rreptë e pane  që Fishta esht një kockë që u mbeti në grykë ,  një shkëmb graniti që nuk ka forcë “ çlirimtare “ që mund ta shëmbi . Përpara kësaj fuqie dritëdhënëse të përjetëshme të FISHTES , komunistet  kanë filluar të na  mallëngjejnë  tani   dhe   të  na  thonë  se  gjoja  e   paskan   në   kujdes   një  “ rihabilitim “  të poetit  !    Po FISHTA i madh nuk ka nevojë për  “rihabilitim  “, ca më pak nga ana e atyre që kanë mohuar ZOTIN  dhe shëmtuar  ATDHENE e Tij  .