Klajd Kapinova: “… Presim si zogla verës ndoi shkrim T’uejin…”

“… Presim si zogla verës ndoi shkrim T’uejin…”

Nga Klajd Kapinova, New York

klajdkapinova@ yahoo.com

Janë këto fjalë nderimi dhe respekti, me të cilat i mbyllte shpesh letërkëmbimet e veta, shkrimtari modern në gjininë e prozës, Ministri i Arsimit Prof. Ernest Koliqi me klerikun erudit mirditor Monsinjor Dr. Zef Oroshin (1912-1989).

Me kalimin në amshim të personalitetit të madh shkodran Prof. Koliqit, atdhetari e meshtari i përvujtur, përkthyesi, shkrimtari, studiuesi, teologu dhe filozofi i mprehtë Mons. Oroshi, në faqet e revistës prestigjioze “Shejzat”, në numërin special  të vitit 1975, shkruan me 12 faqe punimin: “Fiket Ernest Koliqi, një pishtar i letërsisë e i kulturës shqiptare”.

Jetëshkrimi i Monsinjorit, është i shkrirë në mënyrë organike dhe në harmoni të plotë me bashkëpunëtorët e tij (një pjesë e mirë të së cilës ende jetojnë dhe dëshmojnë sot), dhe që me kujdesin e një hulumtuesi të vëmendshëm Tomë Mrijaj, na e ka dhënë të gjallë klerikun dhe bashkëatdhetarin tonë.

Dom Zefi, sikurse e thërrisnin të gjithë në Atdhe dhe diasporë, është sot sërisht në këtë auditor miqësh bashkëatdhetarë , duke buzëqeshur me gjithë zemër mes nesh, me çibukun e burrit të urtë e të matur, sikurse malet e burrave të përmendur ndër shekuj të Mirditës, fjalë pak e punëshumë, fisnik në shpirt e i dhembshur me të gjithë, bari i palodhur i grigjës dhe një pjese të popullit të vet, të endur udhëve të botës për liri dhe jetë më të mirë.

Ai deri sa kaloi në amshimin e jetës së pasosun, ishte krenar se çoi amanet vazhdimin e traditës së mësuesve të tij të mëdhënj, që i mësuan shkrim - këndim, si: Mjedja, Fishta, Harapi, Shllaku, Zadeja, Kurti, Sirdani, Palaj, Prennushi, etj.

Oroshi u arratis nga vendlindja me dhimbje në shpirt, i marrë nëpër gojë për të keq dekada e dekada me radhë nga fletushkat e makinës propagandistike të diktaturës, duke u përbaltur pa të drejtë, me arsyen absurde: pse kishte pikpamje të ndryshme politike, ekonomike, atdhetare, kulturore, për fjalën e lirë të demokracisë, që po gjakosej në Shqipëri; i mohuar nga të gjithë në Atdhe (përveç familjes së tij, që përshkoi kalvaret e internimeve dhe shfarosjeve të ngadalshme, si në Gradisht të Lushnjës, Tepelenë etj.); i djegur ose shkrirë nga malli për t’u rikthyer fizikisht pranë grigjës së tij në Orosh të Mirditës…

Vepra e re, hapet me një parathënie sinjifikative, hartuar me kulturë nga studiuesi i mjedjeologjisë Dr. Mentor Quku. Nuk është rastësi, që autori Mrijaj, ka si lexues dhe kritik të parë të monografisë pikërisht studiuesin e apasionuar pas figurës poliedrike të klerikut katolik, rilindasit produktiv, shkrimtarit, atdhetarit të flaktë shumë të mirënjohurin Dom Ndre Mjedja.

Oroshi - Papa

Studiuesit bashkëkohorë: Quku dhe Mrijaj, kanë të përbashktën, se plotësojnë dhe begatojnë shumë mirë figurat Mjedja – Oroshi, që njëherit ishin bashkëkohës. I pari ishte profesor i letërsisë në Kolegjën Saveriane (Kolegji Papnor Shqiptar) në Shkodër, duke i dhënë mësim nxënësit shembullor të zgjuar Zef Oroshi (që më vonë do të bëhet Monsinjor); ndërsa i dyti Oroshi, ishte një nxënës shumë i dashur i dishepullit të tij – Profesor Dom Ndre Mjedjes.

Për më tepër, në faqet jetëshkrimore mësojmë, se Rilindasi mendjendritur Mjedja, ka mbajtur afër, zbuluar e stimuluar talentin e mirditorit të mprehtë dhe të vendosur Zef Oroshi, për t’i shërbyer udhëve të dedikimit: Zotit, Atdheut dhe Përparimit.

Jetëshkrimi në fjalë ka 400 faqe, të mbështetura tërësisht në dokumente arkivore, jetësore dhe foto, shumica e të cilave ekspozohen për herë të parë. Midis shumë të tjerave, dëshmi historike origjinale është fotoja ku një grup klerikësh katolikë shqiptarë, që gjendeshin në Kolegjin “De Propaganda Fide” në Romë, në vitin 1940 takohen me “Poetin Kombëtar” At Gjergj Fishta. Në rreshtin e dytë majtas i pari në këmbë është edhe studenti seminarist Zef Oroshi. Me andje lexuesi i kujdesshëm, mund të kundrojë episode, histori e ngjarje të përjetuara të përsonazhit kryesor, të shkrirë brenda vetë jetës së komunitetit shqiptarë në Amerikë.

Kështu hulumtuesi, na ka dhënë Dom Zefin një njeri me shpirt e zemër të madhe shqiptari, përmes historive të vendlindjes së tij në Orosh të Mirditës, më vonë në Kosovë, Itali dhe deri sa ai mbërrin në Tokën e Bekuar të Amerikës, që bëhet Atdheu i Tij i Dytë.

Mrijaj, në veprën e re, na jep dimensionin e madh të mirënjohjes që Dom Zefi, ka pasur ndaj mjeshtërit të madh të gjuhës sonë fjalëmjaltin Dom Ndre Mjedja, duke ofruar kujtime origjinale të nxënësit për mësuesin e ABC - së.

Në shtjellimin e temës: “Mirënjohja ndaj mësuesve të parë”, ndër të tjera jetëshkruesi, na njeh shumë mirë me nxënësin e zellshëm të vatrës së ngrohtë atdhedashëse e përparimtare adolishentin Oroshi të Kolegjës Saveriane, që i ndrojtur por krenar futet në klasat dritëdhënëse, ku jepnin mësim krenaria e cultures tonë, që me shembuj ndër shekuj, kanë treguar të qenurit autokton iliro - shqiptarë.

New York Times, 1961

Në Amerikë, ai e përkujton shpesh me biseda, artikuj dhe me një Simpozium kushtuar posaçërisht jetës dhe veprës, në 40 – vjetorin e kalimit në amshim. Dom Oroshi, shkruan 5 faqe kumtesë me titull: “Dom Ndre Mjedja”, të cilën e boton në faqet e revistës “Jeta Katholike Shqiptare”. Midis shumë dijetarëve të shquar shqiptarë, në tubimin e rëndësishëm kulturor, sikurse shkruan Mrijaj, u dallua me ligjeratën e tij të spikatur elokuenti “Profesor Emeritus” Arshi Pipa.

Përveç se shqipërues Monsijori, ishte edhe një publicist i kujdeshëm e i mprehtë për kohën. Me daljen e revistës në fjalë të komunitetit katolik në New York, Oroshi i kushtohet tërësisht buletinit kulturorë, që ai vetë themeloi dhe drejtoi. Shkrimet e tij mbajnë nënshkrimin Dom Zef Oroshi dhe pseudonimet: “Theologu”, “Zodiaku”, Redaksia, Drejtoria, D. Z., etj.

Dëshmohet me prova, se rreth 70 % të shtypit në fjalë e përgatiste dhe redaktonte vetë, sikurse rikujton sot një ndër bashkëpunëtorët e tij të ngushtë e njëherit edhe Kryetar i Këshillit të Kishës aktivisti veteran z. Tonin Mirakaj, “Monsinjori e merrte me vete makinën e shtypit, korrigjonte dhe redaktonte me shumë kujdes shkrimet e tij dhe bashkëpunëtorëve të revistës”.

Kjo vinte nga fakti, se Oroshi librat i kishte pasion dhe se Urdhërat Katolike në qytetin e lashtë të Shkodrës e kishin për traditë shtypin e lirë, demokratik për të gjithë mendimtarët përparimtar shqiptarë dhe të huaj të kohës.

Noli dhe Oroshi, janë dy figura të spikatura të komunitetit shqiptaro – amerikanë, të cilat nga studiuesit e sotshëm nuk janë lëvruar. Janë shkruar deri më sot VI vepra, kushtuar Peshkopit të Kishës së Shën Gjergjit në Boston Imzot Fan Stilian Nolit, por në asnjë nga ato nuk gjen letërkëmbimin apo edhe takimet e shpeshta midis tyre, që kishin një qëllim të përbashkët, bashkimin e kishave të ritit katolik perendimorë me ato lindore ortodokse në një të vetme, mbasi grigjia ishte e një etnie, gjuhe tradite dhe kombi. Këtë gjë na e jep sot në librin në fjalë vetëm studiuesi Mrijaj.

Bashkëkohësi ynë, na përshkruan Oroshin dhe në këtë rast portretizon shumë bukur edhe mikun e tij të dashur Imzot Fan Stilian Nolin dhe komunitetin ortodoks në Boston. Pikërisht përjetimet e veta mbresëlënëse për Nolin dhe frymën dashamirëse ekumentike të tij, kleriku katolik mirditor, i përshkruan në punimin që ia dedikon tërësisht atij në shenjë nderimi dhe respekti, për gjithçka që Imzoti ka bërë jo vetëm si Ipeshkëv i besimtarëve të vet, por edhe si një atdhetar i madh, intelektual etj.

Kështu në librin: “Flamurtar i Kombit” (1882 - 1982), një botim special i Federatës Vatra në Boston, ndër të tjera lexuesi mund të njoh Nolin edhe përmes kujtimeve të Mons. Dr. Zef Oroshit, me titull: “Si e njoha Fan Nolin?”.

Tema shumë interesante dhe me një informacion të larmishëm Mrijaj, na ka dhënë përmes një cikël shkrimesh, të cilat në sinfoni plotësojnë natyrshëm njeri – tjetrin, duke na dhënë profilin e plotë të Dom Zefit, qysh nga koha kur ai vjen për herë të parë në New York në vitet ’60.

Brenda veprës voluminoze dhe narrative: “Një jetë e shkrirë për Fe e Atdhe”, mëson më shumë për ekumenikun e papërsëritshëm asokohe; vizionarin largpamës dhe me kurajo të fortë civile dhe fetare; burrin e matur dhe të përvujtur, bariun e përshpirtshëm dhe atdhetarin e flaktë për lirinë e popullit të vet në vendlindje nga tirania ateisto – komuniste; intelektualin e palodhur si shqipërues të librit: “Katër Ungjijt dhe Punët e Apostujve” (i cili u vlerësua me një audiencë private nga Papa Pali VI).

Në këtë rast, ne zbulojmë Monsinjorin e thjeshtë, por të përkushtuar vreshtës së Zotit deri në përvujtëri; mikun dhe dashmirin e të Lumes Nënë Tereza, të cilën ua tregoi shqiptaro – amerikanëve, në një kohë që qeveria komuniste nuk e lejonte atë të bënte një vizitë tek varri i nënës së vet. Për herë të pare, autori paraqet disa foto historike, ku E Lumja Nanë Tereze, është e fiksuar në celuloid e gëzuar mes bashkëatdhetarë ve të vet, që kishin ardhur për t’a takuar nga disa shtete të Amerikës...

Udhëtimet e njëpasnjëshme të vatranit të parë dardan dhe njëherazi kryetari i “Vatrës” për degën e Queens NY Tomë Mrijaj, i përshkruan me një gjuhë dhe stil të thjeshtë takimet e Mons. Zefit me aktivistët veteranë vatranë në Boston.

Mikpritja dhe bujaria e filantropistit të përhershëm të organizatës dhe shtypit Anthony Athanas, i ka mbetur në kujtesë sikurse edhe bisedat e shpeshta të zhvilluara atje në prani edhe të Peshkopit Metropolit Emzot Nolit.

Me endje mund të kundrohen ngjarjet e njëpasnjëshme të titulluara: “Lotët e dhimbjes”, “Zoti e kërkonte në amshim”, “Malli për Oroshin dhe Shqipërinë”, “Tek varri i nacionalistit të flaktë Abas Kupi”, “Përballë memorialit të shërbestarit të kombit Mit’hat Frashërit”, “Si u bëmë kumbarë?”, “Ikja e ardhja e një engjëlli”, “Krenar, përpara shtëpisë së amshimit”, “Një darkë e paharruar”, që njëherazi janë edhe përjetime personale të vetë autorit Tomë Mrijaj.

Një kapitull më vete, jetëshkruesi, i ka kushtuar klerikëve të ditëve tona, që po vijojnë traditën e hershme të kuvendeve katolike në vendlindje, ku prelatët e shquar shpirtëror dhe meshtarët e thjeshtë ecin në atë udhë mbi 2000 vjet të krishtërimit ndër shqiptarë.

Këtë traditë e vazhdojnë pandërprerje Mons. Oroshi, Dom Rrok Mirdita (sot Arqipeshkëv Mtropolitan) , françeskani Pader Prof. dr. Andrea Nargaj O.F.M., Dom Lazër Sheldija dhe po ecin me sukses sot klerikët e komunitetit: Dom Pjetër Popaj dhe Dom Nikolin Përgjini.

Nga ana e tjetër Mrijaj, nuk ka lënë në harresë as vrasjen mizore 21 vjet më përpara në New York të meshtarit misionar Dom Lazër Sheldija, nderimin dhe respektin, që sërisht gëzon këtu dhe vendlindjen e tij në katundin Sheldi të Shkodrës.

Lidhja kuptimplote dhe historike, që autori i ka bërë temës: “Dy personalitete të shquara Imzot Vinçenc Prennushi dhe Imzot Rrok Mirdita”, janë pikërisht domethënia e argumentit tim që citova pak më lart.

Dy portrete, që dallojnë mes tyre vetëm nga emrat, sepse rruga, jeta dhe e vërteta e Fjalës së Zotit, ka qenë e njëjtë për të dy prelatët shqiptarë. I pari i martirizuar, ndërsa i dyti që vijon të ecë mrekullisht nën shembullin e pararendësit të tij. Ipeshkët e lartë: Prennushi e Mirdita, analizohen me fakte historike nga autori përmes detajeve interesante historike.

Kreu: “Shtypi për Mons. Oroshin dhe revistën “Jeta Katholike Shqiptare”, përmes hulumtimeve shumëvjeçare të studiuesit këmbëngulës Mrijaj, jepen të saktë dhe në dialektin original, që janë shkruar plot frymëzim dhe ndjenja atdhetare prej publicistëve të kohës.

Kështu i shquari Prof. Karl Gurakuqi nga Italia, do të bëjë një analizë dhe sintezë të përmbajtjes dhe rolit të pazëvendsueshë m, që ka luajtur shtypi shqiptar në mërgim. Më konkretisht Prof. Gurakuqi shkruan: “Jeta Katholike Shqiptare – një revistë e re në mërgim”. Më pas spikat gazetari i Radio Londrës BBC Tajar Zavalani, duke njohur botën shqiptare me shkrimin: “Nji inisiativë e lavderushme”, duke i lënë vendin jehonës së revistës në fjalë: “Sa kam shpirt, kam shpresë”, nënshkruar nga gazetari me përvojë Lec Shllaku etj.

Nga faqja 241 deri në 278, lexuesi i kujdeshëm mëson edhe anët e tjera të Mons. Oroshit, si një njeri me kulturë dhe vizion të kjartë, për të ardhmen e komunitetit tonë. Kjo duket në mesazhet, që ai përcjell, me shkrime, letërkëmbime me të gjithë komunitetin shqiptarë, pa dallim feje dhe krahine, gjë e cila e ka bërë klerikun të nderohet dhe respektohet nga të gjithë dje dhe sot.

Literatura dhe dokumentet e vjelur nga hartuesi i veprës, është shumë e pasur, duke zënë 8 faqe gjithësej. Kjo tregon seriozitetin dhe përkushtimin e vijueshëm, me të cilën autori i palodhur ka punuar sistematikisht tash 20 vjet, për të ndërtuar këtë monografi plot fakte, që sot kemi kënaqësinë ta kemi të gjithë në dorë.

Tomë Mrijaj, me këtë mision, ndezi një qiri të pashuar në komunitetin tonë, duke na e dhënë Mons. Dr. Zef Oroshin të pavdekshëm me jetën dhe veprën e tij në shërbim të fesë dhe atdheut.  

Falëminderit! 

Shënim:

Ky punim i mësipërm është mbajtur më 13 Dhjetor 2009, në Librarinë e Qytetit Stamford Connecticut (The Ferguson Library One Public Library Plaza Stamford CT.), që është organizuar nga Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro - Amerikan (The Sociaty of Albanian - American Writers).